Final publication of a site more often than not throws up problems of interpretation which are more amenable to investigation than hitherto. Were this not so, the archaeologist would assume an unlikely reputation for omniscience, and future scholars would find it difficult to pursue original studies in the field.

As new publications appear and the ‘big picture’ becomes clearer, modifications and reinterpretations seem inevitable. So it is for Kommos, where new evidence and increased control of data have led to this article. It specifically investigates all reconstructable developments in the site's history during the Roman period.

Two obstacles have to be overcome: firstly, the fact that the temple was kept scrupulously clean for most of the Roman period is a problem; secondly, sand build-up in the courtyard renders most Roman finds there virtually unstratified. A typological study has been the antidote in the final publication, but enough insubstantial control does exist and points to a way forward. It is testament to the site's importance that many citations have already been published and, it is to be hoped, many more will appear in the future. Certain it is, though, that Kommos will remain the ceramic type site in the Messara for the foreseeable future.

Ο Κομμός κατά τη Ρωμαϊκή εποχή: μια επανεκτίμηση

Κατά την τελική δημοσίευση μιας θέσης είναι σύνηθες να προκύπτουν προβλήματα ερμηνείας, τα οποία είναι πιο εύκολο να διερευνηθούν από ότι πριν. Εάν δεν συνέβαινε αυτό οι αρχαιολόγοι θα θεωρούνταν λανθασμένα παντογνώστες, ενώ οι ερευνητές του μέλλοντος δεν θα μπορούσαν να διεκδικήσουν πρωτότυπες μελέτες σε κανέναν τομέα.

Όσο δημοσιεύονται νέες μελέτες και η “μεγάλη εικόνα” γίνεται σαφέστερη, οι τροποποιήσεις και οι νέες ερμηνείες είναι αναπόφευκτες. Αυτό ισχύει και για τον Κομμό, όπου τα νέα στοιχεία και ο καλύτερος έλεγχος των δεδομένων οδήγησαν σε αυτό το άρθρο. Συγκεκριμένα εδώ διερευνώνται όλες οι εξελίξεις που είναι δυνατόν να ανασυσταθούν σχετικά με την ιστορία της θέσης κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου.

Δύο είναι τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν: πρώτον, αποτελεί πρόβλημα το γεγονός ότι ο ναός διατηρήθηκε σχολαστικά καθαρός για το μεγαλύτερο διάστημα της Ρωμαϊκής περιόδου. Δεύτερον, η συσσώρευση άμμου στην κεντρική αυλή καθιστά τα περισσότερα ρωμαϊκά ευρήματα από εκεί ουσιαστικά αστρωματογράφητα. Ως αντίδοτο στα προβλήματα αυτά στην τελική δημοσίευση έχει χρησιμοποιηθεί η τυπολογική μελέτη των ευρημάτων, αλλά και πάλι σε αρκετά σημεία δεν υπάρχει επαρκής έλεγχος, υποδεικνύοντας μια πορεία προς τα εμπρός. Από την άλλη πλευρά, απόδειξη για τη σημασία της θέσης αποτελούν οι πολλές αναφορές σε αυτήν, τόσο αυτές που έχουν ήδη δημοσιευθεί, όσο και οι πολλές περισσότερες που ελπίζουμε ότι θα εμφανιστούν στο μέλλον. Τέλος, είναι βέβαιο ότι ο Κομμός θα παραμείνει η θέση που καθορίζει την κεραμική τυπολογία στην πεδιάδα της Μεσσαράς για το εγγύς μέλλον.