Hostname: page-component-7479d7b7d-qs9v7 Total loading time: 0 Render date: 2024-07-13T08:32:46.894Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

Bricks and Bombs versus Bullets and Batons: Protest and Regime Violence as Generational Experience in Communist Poland

Published online by Cambridge University Press:  28 April 2022

Tom Junes Open the ORCID record for Tom Junes [Opens in a new window]
Tom Junes*
Affiliation:
Institute of Political Studies of the Polish Academy of Sciences, Polna 18/20, 00-625 Warszawa, Poland
*
tom.junes@isppan.waw.pl
Get access Rights & Permissions [Opens in a new window]

Abstract

This article discusses the relation between state violence and public disorder under authoritarian rule in Poland. Focusing on the major crises and protests of the communist era, it examines regime violence through a double perspective – on the one hand, the way the regime resorted to physical violence to uphold its survival and, on the other hand, as a generational experience of those who suffered from it. Despite the state's use of physical violence until 1989 becoming more rationalised, modernised and efficient, it also turned less effective over time. This evolution contributed to a decreasing risk factor for protesters vis-à-vis the state. Since the bulk of those who participated in protests and riots were young people, the focus lies on the youthful dimension of public disorder and in particular the activity and experience of then students and young workers.

Type
Article
Information
Contemporary European History , Volume 32 , Special Issue 4: New Histories of the Irish Revolution , November 2023 , pp. 637 - 651
Check for updates
Copyright
Copyright © The Author(s), 2022. Published by Cambridge University Press

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

References

1 For an overview of the violence in Poland and the broader region in this period see Snyder, Timothy, Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin (London: Vintage Books, 2011)Google Scholar.

2 Fleming, Michael, ‘The Regime of Violence in Socialist and Postsocialist Poland’, Annals of the Association of American Geographers, 102, 2 (2012), 482–98CrossRefGoogle Scholar.

3 Arendt, Hanna, On Violence (New York: Harcourt, Brace & World, 1970)Google Scholar; Bernhard, Michael and O'Neill, Daniel, ‘The Uses of Violence’, Perspectives on Politics, 18, 3 (2020), 701–5CrossRefGoogle Scholar; Galtung, Johan, ‘Violence, Peace, and Peace Research’, Journal of Peace Research, 6, 3 (1969), 167–91CrossRefGoogle Scholar; Galtung, Johan, ‘Cultural Violence’, Journal of Peace Research, 27, 3 (1990), 291–305CrossRefGoogle Scholar; Tilly, Charles, The Politics of Collective Violence (Cambridge: Cambridge University Press, 2003)CrossRefGoogle Scholar.

4 Fleming, ‘The Regime of Violence in Socialist and Postsocialist Poland’, 489.

5 Rob Mawby, ‘The Changing Face of Policing in Central and Eastern Europe’, International Journal of Police Science and Management, 2, 3 (1999), 199–216.

6 Pilcher, Jane, ‘Mannheim's Sociology of Generations: An Undervalued Legacy’, The British Journal of Sociology, 45, 3 (1994), 481–95CrossRefGoogle Scholar; for a detailed discussion of the social theory on generations see Fogt, Helmut, Politische Generationen: Empirische Bedeutung und Theoretisches Modell (Opladen: Westdeutscher Verlag, 1982)CrossRefGoogle Scholar; for a discussion of its implications for historians see Spitzer, Alan, ‘The Historical Problem of Generations’, The American Historical Review, 78, 5 (1973), 1353–85CrossRefGoogle Scholar.

7 Heberle, Rudolf, Social Movements: An Introduction to Political Sociology (New York: Appleton-Century-Crofts, 1951), 122–4Google Scholar; Karl Mannheim, ‘Das Problem der Generationen’, Kölner Vierteljahrsheft für Soziologie, 7 (1928), 164–8; Mariás, Julián, Generations: A Historical Method (Birmingham: University of Alabama Press, 1970), 114–15Google Scholar.

8 On the first post-war years, see Kersten, Krystyna, The Establishment of Communist Rule in Poland, 1943–1948 (Berkeley: University of California Press, 1992)Google Scholar.

9 Jarosz, Dariusz, Polacy a Stalinizm 1948–1956 (Warszawa: Instytut Historii PAN, 2000), 227–37Google Scholar.

10 Antoni Dudek and Andrzej Paczkowski, ‘Poland’, in Krzysztof Persak and Łukasz Kamiński, eds., A Handbook of the Communist Security Apparatus in East Central Europe 1944–1989 (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2005), 221–7. On Światło and his revelations, see Zbigniew Błażyński, Mówi Józef Światło: Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955 (Warszawa: Wydawnictwo LTW, 2003); Andrzej Paczkowski, Trzy twarze Józefa Światły: Przyczynek do historii komunizmu w Polsce (Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2009); Przemysław Słowiński, Wielkie afery: Mroczny PRL (Warszawa: Fronda, 2017).

11 On the crisis year of 1956, see Machcewicz, Paweł, Rebellious Satellite: Poland 1956 (Stanford: Stanford University Press, 2009)Google Scholar.

12 Dudek, Antoni and Marszałkowski, Tomasz, Walki uliczne w PRL 1956-1989 (Kraków: Wydawnictwo Geo, 1999), 59–60Google Scholar.

13 Sharman, Jason, Repression and Resistance in Communist Europe (London: Routledge, 2003), 118Google Scholar.

14 Dudek and Paczkowski, ‘Poland’, 237–75.

15 In 1970, the protests were pacified using 27,000 soldiers, 550 tanks, 750 armoured vehicles, 108 airplanes and helicopters, and forty naval units. At that time, it was the largest use of military force against the civilian population. Jerzy Eisler, ‘Polskie Miesiące’ czyli kryzys(y) w PRL (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2008), 42–3.

16 Following the imposition of martial law in December 1981, 70,000 soldiers, 1,750 tanks, 1,400 armoured vehicles, and hundreds of planes and helicopters were deployed. Eisler, ‘Polskie Miesiące’, 57–60.

17 The paragraphs below on the history of the ZOMO are based on Dudek and Marszałkowski, Walki uliczne w PRL; Antoni Dudek, ‘Bijące serce partii’, Wprost, Warszawa, 29 Jul. 2001; ‘ZOMO – “bijące serce” partii’, Dziennik, Warszawa, 13 Apr. 2009.

18 Kemp-Welch, Anthony, Poland under Communism: A Cold War History (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), 156CrossRefGoogle Scholar.

19 On the 1968 crisis, see Eisler, Jerzy, Polski rok 1968 (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2006)Google Scholar.

20 Ustalenia operacyjno-śledcze dot. wydarzeń marcowych, Aug. 1969, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN), 0365/105.t1, 195–211; ‘Nr 1 – Informacja Ministerstwa Spraw Wewnętrznych dotycząca osób zatrzymanych, ukaranych i wcielonych do służby wojskowej. Warszawa, 26 Marca 1968’, in Grzegorz Sołtysiak and Józef Stępień, eds., Marzec ‘68. Między tragedią a podłością (Warszawa: PROFI, 1998), 323–4; ‘Nr 4 – Prokuratura Generalna, departament nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym, Informacja o wynikach ściganiach karnego osób, które dopuściły się naruszenia prawa w związku z ekscesami w marcu 1968r., Warszawa, 16 października 1968’, in Sołtysiak and Stępień, eds., Marzec ‘68, 332–40; Andrzej Friszke, ‘Ruch protestu w marcu 1968 (w świetle raportów MSW dla kierownictwa PZPR)’, Więź, 3 (1994), 88–9; Marcin Zaremba, ‘Biedni Polacy ‘68. społeczeństwo polskie wobec wydarzeń marcowych w świetle raportów KW i MSW dla kierownictwa PZPR’, Więź, 3 (1998), 161–72.

21 On the December 1970 crisis, see Eisler, Jerzy, Grudzień 1970: Geneza, przebieg, konsekwecje (Warszawa: Wydawnictwo Sensacje XX Wieku, 2000)Google Scholar.

22 Informacja. Warszawa, dnia 17 grudnia 1970 r. Aktualna sytuacja w wojewódzwach – poza Gdańskiem– godz. 18:00, 17 Dec. 1970, Archiwum Dokumentacji Historycznej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (ADHPRL), Materiały Nieuporządkowane, 3–4; Meldunek o aktualnych wydarzeniach w kraju – godz. 18.00–21.00, 17 Dec. 1970, AIPN, 1585/985, 24; Ocena wydarzeń grudniowych w regionie krakowskim, Archiwum Państwowe w Krakowie (APKr), PZPR KW 539, 281a–343; Eisler, ‘Polskie Miesiące’, 122–6; Junes, Tom, Student Politics in Communist Poland: Generations of Consent and Dissent (Lanham: Lexington Books, 2015), xxviiGoogle Scholar; Tadeusz Stanisław Piotrowski, ‘Studenci gdańscy w grudniu 1970’, Zeszyty Historyczne, 99 (1992), 54–8; Lech Wałęsa, Droga nadziei (Kraków: Znak, 1989), 49–50.

23 ‘Nr 4 – Informacja dyrektora Departamentu III MSW Gen. Adama Krzysztoporskiego dotycząca nastrojów społecznych związanych z regulacją Cen, Warszawa, 21 maja 1976r.’, in Jerzy Eisler, ed., Czerwiec 1976 w materiałach archiwalnych (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2001), 82; On the June 1976 crisis, see Paweł Sasanka, Czerwiec 1976: Geneza, przebieg, konsekwencje (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2006).

24 Władysław Adamski, ‘Przynależność związkowa i miejsce w strukturze a interesy grupowe,’ in Władysław Adamski, ed., Polacy ‘81. Postrzeganie kryzysu i konfliktu (Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN, 1996), 160–1; Marcin Kula, ed., Solidarność w ruchu 1980–1981 (Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, 2000), 56–57; Wolf Oschlies, Jugend in Osteuropa. Band 2: Polens Jugend – Kinder der Solidarnosc? (Köln: Böhlau Verlag, 1982), 104–6; Wankel, Charles, Anti-Communist Student Organizations and the Polish Renewal (Basingstoke: Macmillan, 1992), 153CrossRefGoogle Scholar.

25 Paczkowski, Andrzej, The Spring Will Be Ours: Poland and the Poles from Occupation to Freedom (University Park: Pennsylvania State University Press, 2003), 464Google Scholar. On the participation of youth in street demonstrations during the martial law period, see Paweł Piotrowski, ‘Udział młodzieży w demonstracjach ulicznych we Wrocławiu w okresie stanu wojennego’, in Monika Kała and Łukasz Kamiński, eds., Młodzież w oporze społecznym 1945–1989 (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2002), 130–137.

26 Sytuacja w Środowisku Młodzieżowym – Zagrożenia, Prognozy, Wnioski, Jun. 1988, AIPN, 0296/206/5, 1–58.

27 Dudek and Marszałkowski, Walki uliczne, 365–69. On the social movements of the era, see Fydrych, Waldemar and Misztal, Bronisław, Pomarańczowa Alternatywa. Rewolucja krasnoludków (Warszawa: Wydawnictwo Pomarańczowa Alternatywa, 2008)Google Scholar; Junes, Student Politics in Communist Poland; Kenney, Padraic, A Carnival of Revolution. Central Europe 1989 (Princeton: Princeton University Press, 2003)CrossRefGoogle Scholar; Anna Smólka-Gnauck, Między wolnością a pokojem (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2012); Marek Wierzbicki, Ostatni Bunt: Młodzieża opozycja polityczna u schyłku PRL (1980-1990): Fakty, konteksty, interpretacje (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2013).

28 David Ost, Solidarity and the Politics of Anti-Politics: Opposition and Reform in Poland since 1968 (Philadelphia: Temple University Press, 1990), 151–3; on student and worker solidarity during the 1988 strikes as well as the strikers’ youthfulness, see Paweł Smoleński and Wojciech Giełżyński, Robotnicy ‘88 (London: Aneks, 1989).

29 Stenogram z posiedzenia Biura Politycznego KC PZPR w dniu 1988. 05. 31., 31 May 1988, ADHPRL, Materiały Nieuporządkowane, 1–167.

30 Dudek and Marszałkowski, Walki uliczne, 386–95.

31 Janusz Legon, ‘Pokolenie obok klęski’, Grizzly, 4 (1988): 7–8.

32 Such data is apparent from regular sociological survey studies; see for example Henryk Banaszak and Leszek Rowicki, eds., W przededniu wielkiej zmiany: Młodzież Warszawy 1987–1988 (Warszawa: Uniwersytet Warszawski Wydz. Pedagogiczny Inst. Socjologii, 1991); Stefan Nowak, ed., Studenci Warszawy: Studium długofalowych przemian postaw i wartości: Praca zbiorowa, (Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1991).

33 Dudek and Marszałkowski, Walki uliczne w PRL, 147–48; Junes, Student Politics in Communist Poland, 112. On the 1946 protests, see Wojciech Mazowiecki, Pierwsze starcie: Wydarzenia 3 maja 1946 (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998).

34 Piotr Osęka, Marzec ‘68 (Kraków: Znak, 2008), 175–80.

35 This point is underlined by Kenney, Padraic, ‘The Gender of Resistance in Communist Poland’, The American Historical Review, 104, 2 (1999), 399–425CrossRefGoogle ScholarPubMed.

36 See Eisler, Polski rok 1968, 268–70.

37 For an analysis of the practices during the revolts of 1970, see Laba, Roman, The Roots of Solidarity: A Political Sociology of Poland's Working-Class Democratization (Princeton: Princeton University Press, 1991)CrossRefGoogle Scholar.

38 On Solidarność and the 1980–1 crisis, see Friszke, Andrzej, Rewolucja Solidarności 1980–1981 (Znak: Kraków, 2014)Google Scholar; Wojciech Polak, Przemysław Ruchlewski and Jakub Kufel, eds., Czas przełomu: Solidarność 1980–1981 (Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności, 2010); Anna Machcewicz, Bunt: Stajki w Trójmieście: Sierpień 1980 (Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności, 2016); Tomasz Kozłowski, Anatomia rewolucji: Narodziny ruchu społecznego “Solidarność” w 1980 roku (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017); Jack Bloom, Seeing Through the Eyes of the Polish Revolution: Solidarity and the Struggle Against Communism in Poland (Leiden: Brill, 2013).

39 On the issue of non-violence, see Aleksander Smolar, ‘Towards “Self-limiting Revolution”: Poland, 1970–1980’, in Timothy Garton Ash and Adam Roberts, eds., Civil Resistance and Power Politics: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present (Oxford: Oxford University Press, 2009), 127–43.

40 On KOR's activity see Bernhard, Michael, The Origins of Democratization in Poland: Workers, Intellectuals, and Oppositional Politics, 1976–1980 (New York: Columbia University Press, 1993)Google Scholar; Jan Józef Lipski, KOR: A History of the Workers’ Defense Committee in Poland, 1976–1981 (Berkeley: University of California Press, 1985).

41 Junes, Student Politics in Communist Poland, 167–68.

42 Sharman, Repression and Resistance, 114. It must nevertheless be stated that Solidarność's survival underground has a complex history which also owed a lot to the unsung activism of women; see Penn, Shana, Solidarity's Secret: The Women Who Defeated Communism in Poland (Ann Arbor: University of Michigan Press, 2005)CrossRefGoogle Scholar.

43 Interview with Jacek Czaputowicz, an oppositional student activist from the late 1970s to the mid-1980s, conducted and recorded by the author.

44 Kemp-Welch, Poland under Communism, 336–7; Mieczysław Rakowski, Jak to się stało (Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza “BGW”, 1991), 93.

45 Kenney, A Carnival of Revolution, 23–30; Interview with Marcin Meller, an oppositional student activist in the late 1980s, conducted and recorded by the author.

46 Matynia, Elżbieta, ‘1989 and the Politics of Democratic Performativity’, International Journal of Politics, Culture, and Society, 22, 3 (2009): 263–72Google Scholar.

47 Kto się boi papieru toaletowego, 1987, Ośrodek Karta Archiwum Opozycji (OKAO), AO IV/34-2, 1; Rewolucja krasnali, 1987, OKAO, AO IV/34-2, 1; ‘Nr 5. 1988 wrzesień 20, Warszawa – Opracowanie Kpt. Marka Zielińskiego dotyczące młodzieżowych ruchów alternatywnych w Polsce lat osiemdziesiątych’, in Paweł Ceranka and Sławomir Stępien, eds., ‘Jesteście naszą wielką szansą’: Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989 (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009), 460–1; Fydrych and Misztal, Pomarańczowa Alternatywa, 36–182.

48 Sytuacja w Środowisku Młodzieżowym – Zagrożenia, Prognozy, Wnioski, Jun. 1988, AIPN, 0296/206/5, 1–58.

49 Sharman, Repression and Resistance, 118.

50 Tom Junes, ‘The Demise of Communism in Poland: A Staged Evolution or Failed Revolution?’, in Kevin McDermott and Matthew Stibbe, eds., The 1989 Revolutions in Central and Eastern Europe: From Communism to Pluralism (Manchester: Manchester University Press, 2013), 104–5.

51 Modzelewski, Karol, Zajeździmy kobyłę historii: Wyznania poobijanego jeźdźca (Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2013), 156–7Google Scholar. An abridged version of Modzelewski's memoirs was recently published in English: Riding History to Death: Confessions of a Battered Rider (Lanham: Rowman & Littlefield, 2021).

52 Jakub Karpiński, ‘Krótkie spięcie (marzec 1968)’, in Jakub Karpiński, ed., Wykres gorączki: Polska pod rządami komunistycznymi (Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2001), 195.

53 Junes, Student Politics in Communist Poland, 105–7.

54 Eisler, ‘Polskie Miesiące’, 38–41.

55 Junes, Student Politics in Communist Poland, 168–72.

56 Eisler, ‘Polskie Miesiące’, 57–60.

57 Lizut, Maciej, Punk Rock Later (Warsaw: Sic!, 2003), 58Google Scholar.

58 Tadla, Beata, Pokolenie ‘89 czyli dzieci PRL-u w wolnej Polsce (Warszawa: G+J, 2009), 208Google Scholar.

59 Paczkowski, The Spring Will Be Ours, 469.

60 On the Popiełuszko case, see Ruane, Kevin, To Kill a Priest: The Murder of Father Popieluszko and the Fall of Communism (London: Gibson Books, 2004)Google Scholar.