Zeeverzekeringen in Nederland 1600 – 1870, een vergelijkende institutionele benadering

Het belang van zeeverzekeringen

De opkomst en ontwikkeling van zeeverzekeringen is van groot belang geweest voor de expansie van langeafstandshandel gedurende de vroegmoderne tijd. Zonder zeeverzekeringen had de Republiek der Nederlanden haar handelsnetwerk niet zo kunnen uitbreiden en was zij vermoedelijk ook niet zo welvarend geworden. Het ontstaan en de ontwikkeling van maritieme verzekeringen in de Nederlanden is relatief goed gedocumenteerd, hoewel de gevolgen van seizoenspatronen, politieke omwentelingen en technologische ontwikkelingen op de verzekeringsmarkt vooral vanuit een juridisch standpunt zijn geanalyseerd. Recentelijk, en in lijn met de hernieuwde aandacht voor de institutionele economie waarbij men verbanden legt tussen institutionele structuren en economische ontwikkeling op de lange termijn, is gewezen op het belang van het institutionele kader waarin maritieme verzekeringen tot stand kwamen en zich ontwikkelden. Mijn onderzoek sluit aan bij deze hernieuwde interesse en de daarbij behorende discussie onder economisch-historici.

Allereerst ga ik in op de verschillende benaderingen om instituties te analyseren, bijvoorbeeld vanuit de nieuwe institutionele economie, een benadering die onder andere door Douglass North bekendheid heeft gekregen (hoofdstuk 1). North stelt dat het institutionele kader bestaat uit zogenaamde formele en informele regels. Voorbeelden van formele regels zijn wetten, convenanten en officiele regels terwijl informele regels bijvoorbeeld algemeen geaccepteerde normen en waarden zijn. De formele en informele instituties beinvloeden het aantal keuzes van individuen en hebben zo dus gevolgen voor het gedrag van individuen die handelen binnen de gestelde mogelijkheden. Hoewel er vele benaderingen mogelijk zijn om instituties nader te beschouwen, concentreer ik mij in dit onderzoek vooral op de relatie tussen de diverse actoren en het institutionele kader, formeel en informeel alsmede op de wederzijdse beinvloeding. Kooplieden, reders, verzekeraars, makelaars en bestuurders behoren tot de actoren die relevant waren voor de verzekeringsmarkt: kooplieden en reders als kopers van zeeverzekeringen, verzekeraars als aanbieders van de dienst. Makelaars faciliteerden de transactie terwijl bestuurders het formele kader creeerden. Dit laatste gebeurde niet alleen via de keuren en ordonnanties van het stadsbestuur maar bijvoorbeeld ook via publiekrechtelijke instanties zoals de Kamer van Assurantie en Averij.