Hostname: page-component-586b7cd67f-dsjbd Total loading time: 0 Render date: 2024-11-24T01:11:20.475Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

Mapping the Demos: The Scientisation of the Political, Electoral Research and Dutch Political Parties, c. 1900–1980

Published online by Cambridge University Press:  01 December 2016

WIM DE JONG  and
HARM KAAL
WIM DE JONG
Affiliation:
Faculty of Arts, Department of History, PO Box 9103, Nijmegen 6500 HD Netherlands; wpthdejong@gmail.com; h.kaal@let.ru.nl
HARM KAAL
Affiliation:
Faculty of Arts, Department of History, PO Box 9103, Nijmegen 6500 HD Netherlands; wpthdejong@gmail.com; h.kaal@let.ru.nl
Get access Rights & Permissions [Opens in a new window]

Abstract

The ‘scientisation of the political’, understood as the increasing influence of social science within twentieth century (party) politics, provides insight into politicians’ conceptions of political representation and the shifts in those conceptions over time. Social science based knowledge exerted a profound effect on how parties approached political identity formation and on their perceptions of the electorate. Based on a Dutch case study, this article tracks the impact of electoral geography and mass psychology and, from the 1940s onwards, electoral research and polling data on party strategies, showing the important role played by party political think tanks which acted as hubs of social-scientific knowledge. Comparisons with British and West German political parties reveal the complex reception and negotiation of social scientific insights regarding the nature and behaviour of the electorate, as well as the persistence of ingrained stereotypes.

Type
Articles
Information
Contemporary European History , Volume 26 , Issue 1 , February 2017 , pp. 111 - 138
Check for updates
Copyright
Copyright © Cambridge University Press 2016 

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

References

1 Raphael, Lutz, ‘Die Verwissenschaftlichung des Sozialen als methodische und konzeptionelle Herausforderung für eine Sozialgeschichte des 20. Jahrhunderts’, Geschichte und Gesellschaft, 22 (1996), 165–93Google Scholar, quote 166.

2 Ziemann, Benjamin, Wetzell, Richard, Schumann, Dirk and Brückweh, Kerstin, ‘Introduction: The Scientization of the Social in Comparative Perspective’, in Ziemann, Benjamin, Wetzell, Richard, Schumann, Dirk, Brückweh, Kerstin, eds., Engineering Society: The Role of the Human and Social Sciences in Modern Societies, 1880–1980 (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2012), 1–40 Google Scholar, 2.

3 Lutz Raphael, ‘Embedding the Human and Social Sciences in Western Societies, 1880–1980: Reflections on Trends and Methods of Current Research’, in Ziemann et al., Engineering Society, 41–56, 41.

4 Pleinen, Jenny and Raphael, Lutz, ‘Zeithistoriker in den Archiven der Sozialwissenschaften’, Vierteljahrsheft für Zeitgeschichte, 62, 2 (2014), 173–95Google Scholar, 175.

5 Ziemann et al., Engineering Society, 2.

6 Fine examples of research on the scientisation of politics in terms of governance and policy are collected in Archiv für Sozialgeschichte, 50 (2010), which is dedicated to the ‘Verwissenschaftlichung von Politik nach 1945’; research on opinion polling: Kruke, Anja, Demoskopie in der Bundesrepublik Deutschland. Meinungsforschung, Parteien und Medien, 1949–1990 (Düsseldorf: Droste, 2007)Google Scholar; Anja Kruke and Benjamin Ziemann, ‘Observing the Sovereign: Opinion Polls and the Restructuring of the Body Politic in West Germany, 1945–1990’, in Ziemann et al., Engineering Society, 234–51; Beers, Laura, ‘Whose Opinion?: Changing Attitudes towards Opinion Polling in British Politics, 1937–1964’, Twentieth Century British History, 17, 2 (2006), 177–205 CrossRefGoogle Scholar; Fulda, Bernhard, ‘The Market Place of Political Opinions: Public Opinion Polling and Its Publics in Transnational Perspective, 1930–1950’, Comparativ. Zeitschrift für Globalgeschichte und Vergleichende Gesellschaftsforschung, 21, 4 (2011), 13–28 Google Scholar; Blondiaux, Loïc, La fabrique de l'opinion. Une histoire sociale des sondages (Paris: Seuil, 1998)Google Scholar; Geer, John, ed., Public Opinion and Polling around the World. A Historical Encyclopedia, 2 vols., (Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2004)Google Scholar; Barisione, Mauro and Mannheimer, Renato, I sondaggi (Bologna: Il mulino, 1999)Google Scholar; Rinauro, Sandro, Storia del sondaggio d'opinione in Italia, 1936–1994 (Venice: Istituto veneto di scienze, lettere ed arti, 2002)Google Scholar.

7 Beers, ‘Whose Opinion?’, 180.

8 See also Leendertz, Ariane, ‘Experten. Dynamiken zwischen Wissenschaft und Politik’, in Reinecke, Christiane and Mergel, Thomas, eds., Das Soziale ordnen. Sozialwissenschaften und gesellschaftliche Ungleichheit im 20. Jahrhundert (Frankfurt am Main: Campus Verlag, 2012), 337–69Google Scholar.

9 Manin, Bernard, The Principles of Representative Government (Cambridge: Cambridge University Press, 1997)CrossRefGoogle Scholar.

10 Manin, Principles, 210.

11 van Rooden, Peter, ‘Studies naar verzuiling als toegang tot de geschiedenis van de constructie van religieuze verschillen in Nederland’, Theoretische Geschiedenis, 20 (1993), 439–54Google Scholar.

12 Stedman Jones, Gareth, ‘The Language of Chartism’, in Epstein, James and Thompson, Dorothy, eds., The Chartist Experience: Studies in Working-Class Radicalism and Culture, 1830–60 (London: Macmillan, 1982), 3–58 CrossRefGoogle Scholar; Vernon, James, Politics and the People: A Study in English Political Culture, c. 1815–1867 (Cambridge: Cambridge University Press, 1993)Google Scholar; Epstein, James, In Practice: Studies in the Language and Culture of Popular Politics in Modern Britain (Stanford: Stanford University Press, 2003)Google Scholar; Lawrence, Jon, Speaking for the People: Party, Language and Popular Politics in England, 1867–1914 (Cambridge: Cambridge University Press, 1998)CrossRefGoogle Scholar.

13 Lawrence, Jon, ‘Class and Gender in the Making of Urban Toryism’, English Historical Review, 108, 428 (1993), 629–52CrossRefGoogle Scholar, 630.

14 Raphael, ‘Embedding the Human and Social Sciences’, 43–8.

15 Ziemann et al., Engineering Society, 7.

16 E.g., Letter to the ‘besturen der afdelingen’. SDAP Partijbestuur, 1901, no. 2160a, SDAP Archive, International Institute of Social History (IISH), Amsterdam.

17 The French geographer André Siegfried was one of the first and one of the foremost experts in the field of electoral geography. See Siegfried, André, Tableau politique de la France de l'Ouest sous la Troisième République (Paris: Colin, 1913)Google Scholar.

18 van Doorn, J. A. A., ‘The Development of Sociology and Social Research in the Netherlands’, Mens en Maatschappij, 31, 4 (1956), 188–264 Google Scholar, 206.

19 Ramaer, Johan, Religie in verband met politiek in Nederland (Groningen: Erven B. van der Kamp, 1909), 149 Google Scholar; Loots, Jasper, Voor het volk, van het volk. Van districtenstelsel naar evenredige vertegenwoordiging. (Amsterdam: Wereldbibliotheek, 2004), 101–3Google Scholar.

20 The Catholic Party occupied thirty out of one hundred seats after the 1918 general elections and was at the heart of a range of confessional coalition governments throughout the interwar years.

21 Leyden, Fr., ‘Verkiezings-geografie van Amsterdam’, Mensch en Maatschappij, 10, 2 (1934), 102–17Google Scholar and 417–21; Litten, M., ‘De geografische verdeeling der politieke partijen in Nederland voor den wereldoorlog’, Mensch en Maatschappij, 12, 2 (1936), 50–9Google Scholar and 126–39; Albarda, Johan, ‘Over politiek. Na de verkiezingen’, De Socialistische Gids, 22, 6 (1937), 348–54Google Scholar; Binsma, J., ‘Statenverkiezing 1939, de cijfers’, Socialisme en Democratie, 1 (1939), 266–71Google Scholar and 329–37.

22 Kruijt, Jakob, ‘Kerkelijkheid en onkerkelijkheid in Nederland (1930) (slot)’, De Socialistische Gids, 20, 6 (1935), 426–51Google Scholar, 449.

23 Cohen, Floris, Om de vernieuwing van het socialisme. De politieke oriëntatie van de Nederlandse sociaal-democratie, 1919–1930 (Leiden: Universitaire Pers, 1974)Google Scholar.

24 Hartmans, Rob, Vijandige broeders? De Nederlandse sociaal-democratie en het nationaal-socialisme, 1922–1940 (Amsterdam: Ambo, 2012), 38–41 Google Scholar; Annemarie Rullens, ‘Strijdlustige intellectuelen. De Socialistische Gids als maakbaarheidsinstrument van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij’, MPhil thesis, Leiden University, 2015, 1, 84–5.

25 Barrows, Susanna, Distorting Mirrors: Visions of the Crowd in Late Nineteenth-Century France (New Haven: Yale University Press, 1981)Google Scholar.

26 Bellamy, Richard, ‘The Advent of the Masses and the Making of the Modern Theory of Democracy’, in Ball, Terence and Bellamy, Richard, eds., The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought (Cambridge: Cambridge University Press, 2003), 70–103 CrossRefGoogle Scholar, 74, 78–81.

27 van Hulst, H., Pleysier, Arie and Scheffer, Age, Het roode vaandel volgen wij. Geschiedenis van de SDAP van 1880 tot 1940 (The Hague: Kruseman, 1969), 119 Google Scholar; Kramer, Flip, ‘De rituele census van 1925. Verkiezingsstrijd in verzuild Nederland’, Tijdschrift voor Geschiedenis, 119, 2 (2006), 218–29Google Scholar, 223.

28 Rulof, Bernard, ‘Selling Social Democracy in the Netherlands: Activism and Its Sources of Inspiration during the 1930s’, Contemporary European History, 18, 4 (2009), 475–97CrossRefGoogle Scholar, 476, 484.

29 Rulof, Bernard, ‘Hoe het Plan van de Arbeid te verkopen? Reclame en “massapsychologische Actie” van de SDAP’, Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis, 2 (2005), 84–104 CrossRefGoogle Scholar, 97.

30 The influence of mass psychology stretched into the propaganda by trade unions as well. The Catholic Workers’ Union insisted that the Socialists and National Socialists had reached their goals with the ‘science of propaganda and mass psychology’, ‘Limburgsche R.K. Werkliedenverbond’, De Limburgsche koerier, 25 Oct. 1938, 13.

31 Rulof, ‘Selling’.

32 Kaal, Harm, ‘Constructing a Socialist Constituency. The Social-Democratic Language of Politics in the Netherlands, c. 1890–1950’, Archiv für Sozialgeschichte, 53 (2013), 175–202 Google Scholar, 191.

33 Martin, John, ‘The Genealogy of Public Opinion Polling’, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 472, 1 (1984), 12–23 CrossRefGoogle Scholar, 15.

34 Gallup, George, Rae, Saul, eds., The Pulse of Democracy: The Public-Opinion Poll and How it Works (New York: Simon and Schuster, 1940)Google Scholar.

35 ‘Steeds toenemende populariteit van president Roosevelt’, De Gooi en Eemlander, 6 Sept. 1938; ‘Dr. Gallup, de barometer der openbare meening’, Het Nieuws van den Dag voor Nederlands-Indie, 28 July 1939.

36 ‘De openbare meening in Amerika is niet standvastig’, Het Vaderland, 15 Apr. 1939.

37 Newspapers like Het Parool and opinion magazines like Elsevier's Weekblad published the results of opinion research by NIPO and NSS. van Ginneken, Jaap, De uitvinding van het publiek. De opkomst van het opinie- en marktonderzoek in Nederland (Amsterdam: Cramwinckel, 1993), 65 Google Scholar, 70–1.

38 Kruke and Ziemann, ‘Observing’, 247–8.

39 E.g., the professors H. R. Hoetink, A. N. J. den Hollander and J. de Quay.

40 Mededeelingenblad: three issues; Wat is opinie-onderzoek? (The Hague: Vereeniging voor Opinieonderzoek, 1945); Hoetink, Henk, Wat denkt U er van? Modern opinie-onderzoek ook in Nederland (Amsterdam: Stichting voor Volksontwikkeling, 1946)Google Scholar. The efforts to establish this magazine (to be renamed as Menschen en Meeningen) on a permanent basis fell through.

41 Sweers, B., Vrije meeningen in een vrij land (Amsterdam, Brussels: Elsevier, 1946)Google Scholar, text on the jacket of the brochure.

42 Idenburg, Philip, ‘De betrouwbaarheid van het opinie-onderzoek, Socialisme & Democratie, 10, 4 (1953), 206–15Google Scholar, 213.

43 ‘Opinie-onderzoek’, De Burcht. Katholiek Dagblad voor Leiden en Omstreken, 8 Feb. 1946.

44 Sweers: ‘Het is duidelijk, dat slechts een modern toegerust bureau een opinie-onderzoek met kans op succes ten uitvoer kan brengen’, Sweers, Vrije meeningen, 14.

45 de Jong, J. J., Overheid en onderdaan (Wageningen: Zomer & Keunings, 1956), 55–7Google Scholar.

46 Henk Hoetink, ‘Een vereeniging voor opinie-onderzoek’, De Groene, 13 Oct. 1945; summary of a speech by Idenburg in The Hague, Mededeelingenblad, Dec. 1945/ Jan. 1946, 34–5; ‘Wat beweegt de massa’, Commentaar, 15 Oct. 1945; De Jong, Overheid en onderdaan, 62; Van Ginneken, De uitvinding, 89.

47 van Dixhoorn, Arjan, De stem des volks. Publieke opinie, opinieonderzoek en democratie (The Hague: SCP, 2006), 20 Google Scholar.

48 Baschwitz, Kurt, ‘Openbare Mening’, Economisch-Statistische Berichten, 38 (1953), 824–6Google Scholar. Brouwer, M., Daudt, H., ‘Perswetenschap, massapsychologie en theorie der massacommunicatie’, in Barents, Jan et al., eds., Pers, propaganda en openbare mening (Leiden, 1956) 160–76Google Scholar; Maarten Schneider, ‘Enkele opmerkingen. Over politieke propaganda in heden en verleden’, in Barents et al., eds., Pers, 81–92; Tammes, Arnold, ‘De vorming van de openbare mening’, Sociologisch Jaarboek, 1 (1947), 5–20 Google Scholar.

49 van Rees, Jacob, ‘Het opinie-onderzoek en de verkiezingen’, Economisch-Statistische Berichten, 15 Dec. 1948, 987–8Google Scholar; den Uyl, J. M., ‘Opinie-onderzoek. Een verovering en een gevaar’, Atoom. Maandblad gewijd aan de ontwikkeling der wetenschap en haar betekenis voor de mens en maatschappij, 2, 3 (1948), 48–51 Google Scholar.

50 ‘Opinie-onderzoek’, Het Vrije Volk, 5 Nov. 1948.

51 WBS stands for Wiardi Beckman Stichting, founded in 1945; Den Uyl, ‘Opinie-onderzoek’.

52 ‘Verslag van de middagsessie van 15 september’, no. 162, Den Uyl Archive, IISH.

53 De Waarheid, 17 Aug. 1945, 3 and 12 June 1947, 3.

54 De Waarheid, 6 July 1948, 1; 7 Dec. 1948, 1; 4 May 1950, 2; 6 Feb. 1967, 3.

55 ‘Wat beweegt de massa’, Commentaar, 15 Oct. 1945; Van Dixhoorn, De stem, 23.

56 B. Sweers, Vrije meeningen, 7; ‘Haagse Brieven. Opinie-onderzoek’, De Tijd, 7 Dec. 1948; Raasveldt, H. C., Enquête in Kerkrade. Resultaten van een opinie onderzoek. Ideeën over effectieve invoering van maatschappelijke vernieuwingen (Maastricht: Leiter-Nypels, 1945), 3 Google Scholar; De Jong, Overheid en onderdaan, 62.

57 Sweers, Vrije meeningen, 17.

58 Philip Idenburg, ‘De betrouwbaarheid’, 210–1; ‘Wat beweegt de massa’, Commentaar, 15 Oct. 1945; Hoetink, ‘Een vereeniging’.

59 Sweers, Vrije meeningen, 11; Van Ginneken, De uitvinding, 89; van Mechelen, Frans, ‘Wat is publieke opinie?’, in Groenman, Sjoerd et al., eds., Het sociale leven in al zijn facetten, II. Sleutel tot de moderne maatschappelijke problematiek (Assen: Van Gorcum, 1958), 707–24Google Scholar.

60 Sweers, Vrije meeningen, 16; Raasveldt, Enquête in Kerkrade, 6, 9; ‘De Regeering wil hooren, zien en niét zwijgen’, Commentaar, 15 Sept. 1945.

61 Quote in Dutch: ‘gedeeltelijke overbrugging ook van de afstand tussen overheid en onderdaan’. De Jong, Overheid en onderdaan, 61.

62 Conway, Martin, ‘The Rise and Fall of Western Europe's Democratic Age 1945–1973’, Contemporary European History, 13, 1 (2004), 67–88 CrossRefGoogle Scholar, 75.

63 Quote in Dutch: ‘een waardevol instrument. . .voor regerings- en andere politieke leiders’. De Jong, Overheid en onderdaan, 62.

64 Preface by P. Idenburg for: Sweers, Vrije meeningen; Idenburg, ‘De betrouwbaarheid’, 208.

65 ‘De Regeering wil hooren, zien en niét zwijgen’, Commentaar, 15 Sept. 1945; Sweers, Vrije meeningen, 10; ‘Wat zei het publiek van de geldzuivering?’, Commentaar, 1 Oct. 1945.

66 Gevers, Anne, ed., Uit de zevende. Vijftig jaar politieke en sociaal-culturele wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam (Amsterdam: Het Spinhuis, 1998)Google Scholar; Bak, Peter, Gedonder in de sociale. Vijftig jaar sociaal-culturele wetenschappen aan de Vrije Universiteit, 1963–2013 (Zoetermeer: Meinema, 2013)Google Scholar.

67 Introduction to the archive of Jan Barents, IISH, http://hdl.handle.net/10622/ARCH00021 (last visited 5 October 2015).

68 Dols, Chris, Fact Factory: Sociological Expertise and Episcopal Decision Making in the Netherlands, 1946–1972 (Nijmegen: Valkhof Pers, 2015)Google Scholar; Bak, Gedonder, 27.

69 Lawrence, Jon, Taylor, Miles, ‘Introduction: Electoral Sociology and the Historians’, in Lawrence, Jon and Taylor, Miles, eds., Party, State and Society. Electoral Behaviour in Britain since 1820 (Aldershot: Scolar Press, 1997), 1–26 Google Scholar, 5.

70 van Braam, A., ‘Misnoegen der middengroepen’, Socialisme & Democratie, 15, 9 (1958), 510–35Google Scholar.

71 In 1946 and 1948 the KVP won 32 out of 100 seats, the PvdA 29 and 27 seats respectively; J. M. den Uyl, ‘De politieke keuze van Rooms-katholieken in Nederland’, Socialisme & Democratie, 8, 4 (1951), 224–30; J. M. den Uyl, ‘Het perspectief der cijfers. De tweede aardverschuiving’, Socialisme & Democratie, 13, 6–7 (1956), 281–8.

72 Babberich, Frits de Neree tot, ‘Protestant en katholiek. Afnemend getij’, Katholiek Staatkundig Maandschrift, 1, 4 (1947), 120–7Google Scholar.

73 Albering, Leo, ‘De verkiezingen van 1956, Katholiek Staatkundig Maandschrift, 10, 5 (1956), 173–85Google Scholar.

74 J. M. den Uyl, ‘Onderzoek naar verloop bevolking in Limburg’, Het Vrije Volk, 26 June 1956. Den Uyl did the same when the VU–based political scientist and prominent member of the ARP J. J. de Jong presented a study on electoral behaviour which claimed that religion and voting behaviour were still intimately linked: De Jong, Overheid en onderdaan; den Uyl, J. M., ‘Politieke voorkeur en politieke wetenschap’, Socialisme & Democratie, 14, 6 (1957), 344–55Google Scholar.

75 De katolieke arbeider en zijn politieke houding (The Hague: KASKI, 1958), 11.

76 De politieke orthodoxie in de statenkieskring Wychen (The Hague: KASKI, 1959); De politieke orthodoxie in de statenkieskringen ’s-Hertogenbosch en Helmond (The Hague: KASKI, 1959); Het stembusgedrag der katholieken van 1954–1959 (The Hague: KASKI, 1960).

77 Albering, Leo, ‘Na de verkiezingen van 1952’, Katholiek Staatkundig Maandschrift, 6, 5–6 (1952), 133–41Google Scholar; Albering, ‘De verkiezingen’, 179; Leo Albering, ‘De Kamerverkiezingen van 1959’, Katholiek Staatkundig Maandschrift, 13, 2 (1959), 85–94, 88.

78 See Dols, Fact factory, 47.

79 Zeegers, George, Nota betreffende de betekenis, inhoud en functionering van een Katholiek politiek program (The Hague: KASKI, 1955), 18 Google Scholar.

80 ‘Verkiezingsuitslagen 1963 in Noord Brabant’, no. 1519, KVP Archive, Catholic Documentation Centre, Nijmegen (KDC); ‘Verkiezingsanalyse in de rijkskieskring Den Bosch’, 1963, no. 1504, KVP Archive, KDC; De katolieke arbeider, 1.

81 De katolieke arbeider, 77–85; Het stembusgedrag der katholieken 1954–1958–1962 (The Hague: KASKI, 1962), 45.

82 ‘De “Aktie U”’, 22 Oct. 1962, no. 1504, KVP Archive, KDC. ‘Plan de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen 1963’, no. 1504, KVP Archive, KDC.

83 van Praag, Philip Jr., Strategie en illusie. Elf jaar intern debat in de PvdA (1966–1977) (Amsterdam: Het Spinhuis, 1990), 26 Google Scholar.

84 Van Braam, ‘Misnoegen’, 510–35; den Uyl, J.M., ‘Kanttekeningen bij de verkiezingsuitslag’, Socialisme & Democratie, 16, 4 (1959), 201–11Google Scholar; Pais, A., de Wit, J., ‘Amsterdam onder de loupe’, Socialisme & Democratie, 16, 4 (1959), 212–23Google Scholar; den Uyl, J.M., ‘Om een eigentijds socialisme. Labours nederlaag’, Socialisme & Democratie, 16, 12 (1959), 714–21Google Scholar.

85 den Uyl, J. M., ‘Labour op zoek naar zichzelf’, Socialisme & Democratie, 18, 9 (1961), 666–71Google Scholar; Brouwers, L., ‘Van welfare state tot welfare economy of van hier tot gundert’, Socialisme & Democratie, 18, 9 (1961), 629–43Google Scholar.

86 Kruke and Ziemann, ‘Observing’, 237–9.

87 Beers, ‘Whose Opinion?’, 199; Kruke and Ziemann, ‘Observing’, 241.

88 Daudt, Harry, Floating Voters and the Floating Vote: A Critical Analysis of American and English Election Studies (Leiden: H. E. Stenfert Kroese, 1961)Google Scholar.

89 The other influential strand of electoral research, the Michigan School (Converse), focused more on social-psychological explanations. For a short and comprehensive overview, see Svallfors, Stefan, ed., The Political Sociology of the Welfare State: Institutions, Social Cleavages, and Orientations (Stanford: Stanford University Press, 2007), 258–62CrossRefGoogle Scholar; for the interaction between American and Dutch sociologists, see de Vries, Tity, ‘American Practices in Dutch Sociology’, in Krabbendam, Hans, van Minnen, Cornelis A. and Scott-Smith, Giles, eds., Four Centuries of Dutch-American Relations, 1609–2009 (Amsterdam: Boom, 2009), 993–1004 Google Scholar.

90 Daudt, Floating Voters; his American colleague V. O. Key developed a similar view in his posthumously published study The Responsible Electorate. Rationality in Presidential Voting 1936–1960 (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1966).

91 Kruke and Ziemann, ‘Observing’, 240.

92 Beers, ‘Whose Opinion?’, 198–9.

93 van Thijn, Eduard, ‘De Kamerverkiezingen van 1963’, Socialisme & Democratie, 20, 7–8 (1963), 485–509 Google Scholar; de Rooi, R., ‘Politieke analyse van een impasse’, Socialisme & Democratie, 23, 10 (1966), 643–50Google Scholar.

94 De Nederlandse kiezer. Een onderzoek naar zijn gedragingen en opvattingen. NIPO (The Hague: Staatsdrukkerij, 1956) was the first electoral study in the Netherlands that was to some extent based on a social-psychological analysis, an analysis which confirmed that voting was based on religion and class identities. For other examples of electoral research based on interviews and social psychological approaches see, for instance, de Bruyn, L. P. J. and Nelissen, P. L. C., ‘Onbehaaglijke stemming. Resultaten van een kiezersonderzoek’, Sociologische Gids, 13 (1966), 330–52Google Scholar; Gruijters, J. P. A., Stembus 1969. Een politiek onderzoek, uitgevoerd in opdracht van De Gemeenschappelijke Pers Dienst (Amsterdam: Makrotest, 1969)Google Scholar.

95 van Ginneken, Jaap, ‘Het ontstaan van het psychologisch marktonderzoek in Nederland’, Jaarboek van de Vereniging voor Marktonderzoek (1991), 9–24 Google Scholar.

96 Beers, ‘Whose Opinion?’; Kruke and Ziemann, ‘Observing’.

97 Vondeling, Anne, Nasmaak en voorproef. Een handvol ervaringen en ideeën, (Amsterdam: Arbeiderspers, 1968), 27 Google Scholar. The SPD claimed that the establishment of its political agenda preceded opinion research, because the Social Democrats wanted to avoid the impression that they were playing up to the electorate. Eduard van Thijn, ‘Die SPD sucht das Gespräch’, 30 Apr. 1964, no. 1366, PvdA Archive, IISH.

98 Minutes of the ‘Commissie Kiezersonderzoek’, 21 Dec. 1965, no. 1367, PvdA Archive, IISH.

99 Eduard van Thijn, ‘“Let's go. . . .”’, Verslag van een bezoek aan de Labour Party. Commissie Kiezersonderzoek en Presentatie’, no. 636, Den Uyl Archive, IISH; Eduard van Thijn, ‘Die SPD sucht das Gespräch’, 30 Apr. 1964, no. 1366, PvdA Archive, IISH; ‘Suggesties naar aanleiding van verkiezingscampagnes in Engeland en de V.S’. Cie. kiezersonderzoek en presentatie, 8 Jan. 1965, no. 1367, PvdA Archive, IISH.

100 Ledenlijst partijcommissie voor kiezersonderzoek en presentatie, no. 1366, PvdA Archive, IISH.

101 ‘Partij van de Arbeid’, ‘Thema van de campagne’, ‘Notitie centraal thema ‘Den Uyl, een man om mee te werken’, no. 636, Den Uyl Archive, IISH; Kruke and Ziemann, ‘Observing’, 240.

102 Minutes of the Electoral Research Committee, 27 Feb. 1962 and 10 June 1964, no. 1366, PvdA Archive, IISH.

103 Van Praag, Strategie en illusie, 48–9.

104 Boonstra, D., van de Graaf, H. et al., Kiezen in 1967. Eindverslag van het nationaal verkiezingsonderzoek 1967 (Amsterdam: VU, 1977)Google Scholar; for a similar development in Germany, see Kruke and Ziemann, ‘Observing’, 241.

105 Norbert Schmelzer, ‘Notitie over “politiek marktonderzoek” i.v.m. de K.V.P.-verkiezingspropaganda voor 1956’, 8 Feb. 1955, no. 129, Schmelzer Archive, National Archive, The Hague.

106 De katolieke arbeider; Bornewasser, J. A., Katholieke Volkspartij 1945–1980. Band I. Herkomst en groei (tot 1963) (Nijmegen: Valkhof Pers, 1995), 429 Google Scholar, 433.

107 Benjamin Ziemann, Chris Dols, ‘Catholic Church Reform and Organizations Research in the Netherlands and Germany, 1945–1980’, in Ziemann et al., Engineering Society, 293–312, 299.

108 de Bruyn, Leo, ‘Verzuiling en politieke deconfessionalisering’, Acta Politica, 7 (1972), 42 Google Scholar; de Bruyn, Leo, ‘Groen licht voor een christen-democratische partij of een valse start?’, Politiek perspectief, 2, 4 (1973), 3–9 Google Scholar, 8.

109 See, for instance, election posters with slogans like ‘for everybody who wants to look ahead’ (voor iedereen die vooruit wil zien!) and ‘stable in value’ (waardenvast, welvaartsvast) which tapped into the double connotation of ‘value’: http://verkiezingsaffiches.nl/Affiches/1963/KVP-1963 and http://verkiezingsaffiches.nl/Affiches/1967/KVP-1967 (last visited 28 Sept. 2015); Bornewasser, Katholieke Volkspartij, 601.

110 See also Ziemann et al., Engineering Society, 9: scientisation ‘had limits or suffered repeated setbacks’.

111 Van Thijn, ‘“Let's go. . . .”’.

112 Van Praag, Strategie en illusie, 44–5.

113 Ibid., 74–6, 79, 131, 156, 164–5, 184.

114 In the elections of 1971, 1972 and 1977 the PvdA won 2, 4 and 10 seats respectively.

115 Handelingen van de Eerste Kamer, 1971–1972, 23 Nov. 1971, no. 47; Handelingen van de Tweede Kamer, 1972/1973, 29 May 1973, no. 1626; Handelingen van de Tweede Kamer, 1974–1975, 8 Oct. 1974, 330.

116 Zwart, Rutger, Gods wil in Nederland. Christelijke ideologieën en de vorming van het CDA (Kampen: Kok, 1996), 247 Google Scholar.

117 Except for a short interlude in 1981 the Social Democrats would remain in opposition from 1977 until 1989.

118 Summary of the meeting of the election's discussion group, 15 March 1976, no. 811, ARP Archive (850), Historical Documentation Center for the History of Dutch Protestantism, Amsterdam (HDC).

119 Eske Sleijser-Tegelaar, ‘CDU/CSU verkiezingscampagne 1976’, Oct. 1976, no. 665, Van Agt Archive, KDC; Resumé van de 7e vergadering van de Stafwerkgroep Propaganda-materiaal, 14 Dec. 1976, no. 1396, KVP Archive, KDC.

120 Handboek Verkiezingen 1977 (CDA), no. 597, Van Agt Archive, KDC.

121 van Galen, John Jansen, ‘Zin en onzin van het verkiezingsonderzoek’, Haagse Post, 14 Dec. 1968 Google Scholar; ‘Betrouwbaarheid “schokkend” verkiezingsonderzoek betwijfeld’, Nederlands Dagblad, 13 Oct. 1976.

122 Fons van Westersloo, ‘NIPO doet nooit voorspellingen. Manipuleren met cijfers van kiezersonderzoek, De Tijd, 17 March 1970; ‘NIPO: Conclusies van Achter het Nieuws zelf’, Het Vrije Volk, 19 March 1970; for a similar discussion, see ‘De Brauw: Vara manipuleert met uitslagen kiezersonderzoek’, De Tijd, 25 Oct. 1972.

123 Godschalk, J. J., ‘Vingers aan de polls’, Algemeen Handelsblad, 27 July 1968 Google Scholar; Goschalk, J. J., ‘Politieke koffiedik-kijkerij’, Algemeen Handelsblad, 8 May 1969 Google Scholar; De Bruyn, ‘Verzuiling en politieke deconfessionalisering’, 42.

124 Bakker, Rob, van der Hoek, Jan Wolter, ‘Katholieke kiesvereniging bereikte eind propaganda-Latijn’, Ariadne Revue der Reclame, 30 Sept. 1976 Google Scholar; Vos, Chris, ‘De naamloze mannen achter de lijsttrekker’, Vrij Nederland, 16 Apr. 1977 Google Scholar; Vos, Chris, ‘Politiek als koopwaar. De moderne verkiezingscampagne’, Intermediair, 14 (1978), 3–11 Google Scholar; Ibid., ‘De Nederlandse verkiezingscampagne. De intrede van het “mannetjes maken”’, Intermediair, 14 (1978), 23–9.

125 Habermas, J., Erkenntnis und Interesse (Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1968)Google Scholar.

126 Beck, Ulrich, Risikogesellschaft. Auf dem Weg in eine andere Moderne (Frankfurt am Main: Surhrkamp, 1986)Google Scholar; Ziemann et al., Engineering Society, 4.

127 Kaal, Harm, ‘De cultuur van het televisiedebat. Veranderende percepties van de relatie tussen media en politiek, 1960 – heden’, Tijdschrift voor Geschiedenis, 127, 2 (2014), 293–316 CrossRefGoogle Scholar, 312.

128 ‘Werkconferentie politieke presentatie’, Oct. 1972, no. 1781, PvdA Archive, IISH.

129 No. 1396, KVP Archive, KDC, which contains pamphlets of the Carter/Mondale campaign of 1976 in the United States.

130 van Thijn, ‘“Let's go. . . .”; Eduard van Thijn, ‘Die SPD sucht das Gespräch’, 30 Apr. 1964, no. 1366, PvdA Archive, IISH; Van Praag, Strategie en illusie, 76.