1 The preparation of this article was made possible by a grant-in-aid from the Research Committee of the University of Alabama.

2 Henri Potez, ‘La Jeunesse de Denys Lambin’, Revue d'Histoire Littéraire de la France IX (1902), 403. The date of Lambin's birth is somewhat controversial. According to Georges Grente, Dictionnaire des lettres. Le seizième siècle (Paris, 1941), he was born in 1516; Sandys, A History of Classical Scholarship (New York, 1958) gives 1520; I prefer a contemporary authority, Pontificum Rom. epistolae XXX saeculo XIII scriptae aonii Palearii epistolae XXVM. Antonii Mureti et ad Muretum Pauli Manutii, Dionysii Lambini,Justi Lipsii, Petri Morini, aliorumque virorum clariss. Epistolae selectae, Romae MDCCLVin, which gives the date 1520 and,in another passage, 1521:'…nee quando mortuusanno 1572 …annos numerabat nisi 52, non 56 ut Basilletus, aliique prodiderunt’ (p. 268).

3 Potez, op. cit., p. 410; see also Charles Jourdain, ‘Le Collège du cardinal Lemoine’, Mémoires de la Société de l'histoire de Paris et de l'Ile de France III (1876), 54: ‘Une marque mieux avéree de l'essor des études dans la maison du Cardinal Lemoine, c'est: le cours de grec qui s'y donnait en 1528, sous un professeur nommé Bonchamp.’

4 See Edouard Fremy, Mémoires inédits de Henri de Mesmes (Paris, s.d.), p. 23: ‘Le reste du jour, aux livres: et avions ordinaires avec nous Hadrianus Turnebus, Dionysius Lambinus, Honoratus Castellanus, depuis medecin du Roy, Simon Thomas, lors tres scavant médecin, aussy nous voyions souvent Petrus Brunellus et son Vidus Faber'; see also F. Simone, ‘Nuovi contributi alia storia del termine e del concetto di “Renaissance” ‘, Studifrancesi (gennaio-aprile 1959), p. 12: ‘Henri e Claude de Mesmes non soltanto apprendono la via della ricerca storica da Turnèbe e da Lambin, ma anche la curiosità che ogni ricerca alimenta e sorrege.’

5 Pontificum Rom. epistolae, p. 269: ‘Antea, anno 1547, a Laurentio Strozzi Episcopo Biterrensi expetitum, ut eo duce in studiis humanitatis uteretur, Petrus Castellanus Matisconensis antistes, eidem Lambino significavit, eique fuit auctor, ut hanc occasionem benemerendi de juvene (erat enim annos natus XXI) praeterlabi ne sineret.’

6 Potez, ‘Deux annees de la Renaissance', R.H.L. XIII (1906), 458 and 494.

7 Potez, ‘Denys Lambin et les femmes’, Mercure de France, 1907, pp. 409-620; see also H. Potez et François Préchac, Lettres galantes de Denys Lambin (Paris, 1941), pp. XII-XIII.

8 See Michel François, ‘Denis Lambin et le Conclave de 1559’, Mélanges Abel Lefranc (Paris, 1936), p. 302: ‘Incredibile est, mi Aillani, quam integre, quam incorrupte, quam sancte se noster in hoc comitio gesserit. Nam cum ceteri fere omnes vel promissis vel muneribus vel precibus pontificatum aucuparentur, noster, solus, sola virtute et innocentia et existimatione vitae anteactae certabat …'

9 See Ioannes Michael Bruto, Epistolae darorum virorum (Lugduni, 1561), p. 435: ‘lam vero de studiorum sociis, qui potest ibi quicquam ex animi sententia procedere, ubi quotidie diversorium mutandum est: novae si non singulis diebus, et singulis mensibus terrarum partes, et regiones petendae? Novae urbes adeundae, novi homines videndi? Haec igitur mea per annos fere duodecim vita fuit.’

10 Trium disertissimorum virorum praefationes ac epistolaefamiliares aliquot: Mureti, Lambini, et Regii (Parisiis, 1578), p. 35.

11 Ibid., p. 663.

12 Ibid., p. 664; see also Thomas Pope Blount, Censura celebriorum authorum sive tractatus in quo varia virorum doctorum de darissimis cuiusque seculi scriptoribus judicia traduntur (Londini, 1690), p. 504: ‘Periit enim ex temporum taedio sex tantum et quinquaginta natus paulo post indignam collegae necem, relicto ex ursina uxore nobili matrona filio, doctrinae quoque laude praedito.’

13 See Paul Monceaux, ‘L'enseignement du latin au Collège de France’, Revue Internationale de l'Enseignement (Paris, 1907), p. 8.

14 Denis Lambin, Oratio habita pridie quam librum III Aristot. de rep. optime administranda explicaret (Paris, 1570), p. 13: ‘Sed unius tamen Iacobi Amioti, praeclarum de me iudicium, viva voce expressum, quod mihi ab eo, qui ei sermoni interfuit, nuntiatum est, praeterire non possum … de Plutarcho in Latinum sermonem vertendo … et quod omneis Latinas interpretationes, quae hodie exstant, improbaret, damnaret quis hoc omnium optime efEcere, ac praestare posset, quaereretur: dixit ille, ut ad me continua perlatum est, me unum esse sibi videri, qui hoc rectissime, atque aptissime omnium possem.’ See also Olga Rossettini, Les influences anciennes et italiennes sur la satire en France au XVIe siècle (Florence, 1958), p. 54.

15 Paulli Manutii epistolarum libri XII (Lugduni, apud carolum Pesnot, 1581), p. 191: ‘Publica, fateor, me movet utilitas, cui te video, Graecae, ac Latinae linguae peritissimum, praeterea instructum iis artibus, a quibus perfecta intelligendi, ac iudicandi ratio manat, unum in primis posse consulere: sed mehercule etiam gloriae tuae pro amicitia nostra vehementer faveo. vides enim profecto, (quid enim, quod ego videam, tu non perspicis?) paucos omnino ex iis, qui populari fama celebrantur, sine exceptione posse laudari, et hac tanta quotidie exeuntium librorum copia impediri potius quam adiuvari studia nostra, quare suscipe onus pro tua parte, nervos novimus industriae tuae: quos si contendere volveris, nihil est, quod sustinere, ac perferre non possis.’

16 Denis Lambin, Aristotelis de reipublicae bene administrandae ratione libri octo, a D. L. latinifacti (Lutetiae, 1567), p. 2: ‘Nam si homo singularis privatus, qui non primum eximia, quadam naturae bonitate praeditus, deinde egregia institutione atque accurata educatione expolitus sit, non facile potest se regionibus officii continere, et res secundas ferre: quid de civitate fortunata et gente opulenta sentiendum, in qua quo maior est multitudo, hoc plureis homines esse insolenteis, contumeliosos, et petulantes credibile est? … Nam sine tali virtute, talique sapientia haec rerum secundarum magnitudo brevi tempore vel rerum omnium perturbationem iis importaret, quae hanc omnem felicitatem horribili calamitate et miserabili clade funestaret: vel vivendi genus in civitatem induceret servile, minimeque liberale, neque civile, et vix homine dignum, sed plane beluinum. Quid enim humanitatis esset, nedum libertatis atque ingenuitatis in hominum vita assidue potantium, semper epulantium, sine intermissione saltantium, perpetuo bacchantium quotidie rebus venereis dantium? Numquam siccorum, numquam sobriorum, numquam rem aliquam feriam aut cogitantium aut agentium?'

17 Appendicula commentariorum D. Lambini in Aemilium Probum sive Cornelium Nepotem, sig. A2.

18 Dionysii lambini monstroliensis graecarum litterarum doctoris Regii oratio de laudibus litterarum (Lutetiae, Lxmi), sig. A2^v: ‘Philosophia (ut ab hac potissimum ordiar) omnium artium procreatrix et regina, animorum cultura, dux vitae, virtutis indagatrix, vitiorum expultrix, quem sine litteris fructum nobis ferret? immo vero quo pacto a Graecis primo inventa, a Latinis postea usurpata ac tractata, sine litteris tot bella, tot incendia, tot calamitates effugisset, per tot urbium quasi cadavera ac funera incolumis ad nos pervenisset? Quid? Medicina, ut ilia ad animos aegros sanandos, sic ad corporum morbos levandos comparata, si litteris careat, suo munere fungi potest? Quid? ars numerandi, geometria, musica sine adiumento litterarum constare possunt? Quid? poetica, facultas dicendi, ars disserendi, scientia recte loquendi recteque scribendi, nonne quamvis in sermone versentur, sine litterarum usu tamen mutae ac tacitae, sed inanes atquo adeo nullae reperientur? lam historia, testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, quo tandem pacto id, quod pollicetur, cuiusque causa inventa est, efEceret ac praestaret sine lumine litterarum?'

19 Dephilosophiae moralis laudibus oratio (17 Kal. Novembris 1565), sig. A3: ‘Philosophum igitur moralem, quern eundem politicum dicere licet, hoc munus profiteri, ut summum horninis bonum exquirat, singulosque; et universos homines beatos efficiat, hinc maxime quivis intelligere potest, quod Aristoteles principio statim disputationum suarum de Moribus, bonum ex sententia ceterum desinit, generaque bonorum distinguit, docens, id esse bonum cuius disiderio omnia teneantur.’

20 Dionys.Lambini litterarum graecamm doctoris et earundem latini interpretis regii, de utilitate linguae graecae et recta Graecorum Latine interpretandorum ratione, oratio, habita 1571 (Lutetiae, 1572), p. 9: ‘Sed dicunt ii, quiincautos, et minime malos adolescenteis a litterarum Graecarum studio deterrent, eos, qui in tali studio versantur, mera verba captare, et voces, rerum inaneis, duntaxat aucupari, nullamque ad extremum, rerum scientiam sibi comparare. O dii immortales! tantamne in quoquam homine inesse vanitatem? tantam impudentiam? Respondeant mini, quaeso, ad rogata, isti linguae Graecae vituperatores, Homeri poemata, Ilias et Odyssea, quib. veteres omne disciplinarum genus contineri statuerunt, quaeque tanti facerunt, ut Homeri versib. magnae saepe controversiae decisae, ac sublatae sint, suntne rerum, ac sententiarum inania? an veterum auctoritas nihil apud vos valere debet? an plus valebit hominum barbarorum et sophistarum indoctorum furiosa loquacitas?’

21 D. L. de iis qui primi litteras graecas et philosophiam peripateticam iussu Francisci I Lutetiae docuerunt oratio (1568), p. 5.

22 See Engelbert Drerup, Die Schulaussprache des Griechischen von der Renaissance bis zur Gegenwart (Paderborn, 1930), p. 186: ‘AuchindemliterarischenStreitumdiegriechische Aussprache hat Lambinus dem Ramus Waffenbriiderschaft gehalten, und zwar mit einer Rede, die mir zunachst nur durch das Repertoire S. 381 bekannt wurde, schliesslich aber in der Pariser Nationalbibliothek audi in die Hand kam’.

23 See Börje Knös, ‘Les citations grecques de Montaigne’, Erani XLIV (1946), 462: ‘On pouvait constater parfois un recul de l'humanisme devant l'épanouissement des études philosophiques. Un certain mépris témoigné aux premiers maitres humanistes se fit jour.’

24 L. Clément, De Adriani Turnebi, praefationibus etpoematis (Paris, 1899), p. 121, n. 2: ‘Quae cum ita sint, nonne rectius Abel Lefranc D. Lambinum primum Regii Colegii historicum fuisse dixisset, nedum Henrico Monantholio eundem honorem detulisset?'