We use cookies to distinguish you from other users and to provide you with a better experience on our websites. Close this message to accept cookies or find out how to manage your cookie settings.
Published online by Cambridge University Press: 29 February 2016
The popular portrayal of John Wyclif (d. 1384) is that of the inflexible reformer whose views of the Church were driven by a strict determinism that divided humanity into two eternally fixed categories of the predestined and the damned. In point of fact, however, Wyclif's understanding of salvation is quite nuanced and well worth careful study. It may be surprising to find that Wyclif's soteriology has not received a thoroughgoing analysis, one that would pull together the many facets involved in medieval conceptions of the salvific process. Instead, one finds some insightful, but abbreviated, analyses that tend to focus more on specific aspects, rather than offering a comprehensive view. The best sources are Lechler, Robson, and Kenny, all three of whom offer valuable appraisals. Actually, Lechler comes the closest to a broad view within his study of Wyclif, but well over a century has passed since it was first published. Needless to say, there has been an enormous amount of research done on late medieval thought since then, research that enables us to situate Wyclif more thoroughly within the discussions of his day. Even Robson's work is more than forty years old by now. And, while Kenny's treatment is comparatively recent at twenty years old, he tackles the subject only as part of a more strictly philosophical discussion of necessity and contingency. We will, of course, consider the views of each of these scholars in the course of this essay, the purpose of which is to offer a full appraisal of Wyclif's soteriology in its many facets. This means that we will first discuss the related questions of divine will and human freedom, and their impact upon his soteriology. Then we will examine his views on sin, grace, merit, justification, faith, and predestination, all within the larger medieval context. What we should find is that Wyclif's soteriology makes quite a lot of room for human free will even as he insists on the leading role of divine grace in all good works. Futhermore, Wyclif will emerge as a subtle thinker who most often presents a God who is at once just and merciful, extending grace and the possibility of salvation to all.
1 Lechler, Gotthard, John Wyclif and His English Precursors , trans. Lorimer, P. (London, 1904), 288–314.Google Scholar
2 Robson, J. A., Wyclif and the Oxford Schools (Cambridge, 1961), 196–217.Google Scholar
3 Kenny, Anthony, Wyclif (Oxford, 1984), 31–41.Google Scholar
4 De sacramentis christianae fidei 1.2.19 (PL 176:213).Google Scholar
5 Ibid., 1.2.20 (PL 176:213).Google Scholar
6 Ibid., 1.4.5 (PL 176:236): “Quod Deus bona fecit, mala permisit.” Google Scholar
7 Ibid., 1.4.2 (PL 176:235).Google Scholar
8 Ibid., 1.4.8 (PL 176:237).Google Scholar
9 Ibid., 1.4.10 (PL 176:237–38).Google Scholar
10 Summa Theologiae 1.19.11.Google Scholar
11 This date was suggested to me by Dr. Jeremy Catto for whose advice I am most thankful. Unless otherwise noted, though, I follow the dating of Wyclif's works as given in Thomson, Williell R., The Latin Writings of John Wyclyf (Toronto, 1983). Note that Wyclif likely revised some of his works in later years. On this see Hudson, Anne, “Cross-Referencing in Wyclif's Latin Works,” in The Medieval Church: Universities, Heresy, and Religious Life , ed. Biller, P. and Dobson, B. (Suffolk, 1999), 193–215.CrossRefGoogle Scholar
12 De volucione Dei in De ente librorum duorum excerpta 2.3.1 (ed. Dziewicki, Michael Henry [London, 1909], 114–16). Cf. Hugh, , De sacramentis 1.2–4 (PL 176:205–46); and Lombard, Peter, Sententiae in IV libris 1.42 (ed. Brady, Ignatius, 2 vols. [Grottaferrata, 1971–81], 1:294–98).Google Scholar
13 Tractatus de universalibus 14 (ed. Mueller, Ivan [Oxford, 1985], 345; translation: Kenny, Anthony, On Universals [Oxford, 1985], 162).Google Scholar
14 Opus evangelicum 2.11 (ed. Loserth, Johann, 2 vols. [London, 1895], 1:281).Google Scholar
15 De civitate Dei 5.9 (CCL 47:136–40). See also Knuuttila, Simo, “Time and Creation in Augustine,” in The Cambridge Companion to Augustine , ed. Stump, Eleonore and Kretzmann, Norman (Cambridge, 2001), 103–15.CrossRefGoogle Scholar
16 De concordia praescientiae et praedestinationis 1.2 (Opera Omnia, ed. Schmitt, F. S., 6 vols. [Edinburgh, 1946], 2:247–50). Cf. Aristotle, De interpretatione 9; 18b–19a.Google Scholar
17 De concordia 1.3 (p. 250): “Scilicet et praecedenti quae facit rem esse — ideo enim erit, quia necesse est ut sit — et sequenti quae nihil cogit esse, quoniam idcirco necessitate futurus est, quia futurus est.” Google Scholar
18 Summa Theologiae 1.19.3 (Rome, 1950, 109–10): “Respondeo dicendum quod necessarium dicitur aliquid dupliciter: scilicet absolute, et ex suppositione…. Sequitur quod alia a se eum velle, non sit necessarium absolute. Et tamen necessarium est ex suppositione: supposito enim quod velit, non potest non velle, quid non potest voluntas eius mutari…. Ad primum ergo dicendum quod ex hoc quod Deus ab aeterno vult aliquid, non sequitur quod necesse est eum illud velle, nisi ex suppositione.” Google Scholar
19 Kenny, , Wyclif (n. 3 above), 31–41. See also idem, “Realism and Determinism in the Early Wyclif,” in From Ockham to Wyclif , ed. Hudson, Anne and Wilks, Michael (London, 1987), 165–77.Google Scholar
20 Schabel, Chris, Theology at Paris 1316–1345 (Aldershot, 2000), 290–92.Google Scholar
21 Hoenen, Maarten J. F. M., Marsilius of Inghen: Divine Knowledge in Later Medieval Thought (Leiden, 1993), 208–12.CrossRefGoogle Scholar
22 For a synopsis and analysis, see De la Torre, Bartholomew R., Thomas Buckingham and the Contingency of Futures: The Possibility of Human Freedom (Notre Dame, 1987), 103–40.Google Scholar
23 De contingentia futurorum et arbitrii libertate (ed. De la Torre, , pp. 173–74): “Praescientia et verificatio divina aliquo modo sequuntur liberam potestatem hominis…. Similiter potest Deus praescire Petrum facturum A et aeternaliter praescire Petrum non facturum A, et numquam praecivisse Petrum facturum A. Et si Petrus faciat quod in eo est iuxta posse et possibilitatem liberam quam recepit a Deo ut A producatur ab eo, Deus verificabit illam propositionem positam, ‘Petrus faciet A.’ Et si Petrus non faciet A, Deus falsificabit istam, ‘Petrus faciet A,’ et verificabit contrariam si sit.” Google Scholar
24 Ibid. (pp. 174–75): “Immo prius est Deum ordinare, praevenire, producere, et subsequenter est creaturam quasi instrumentaliter agere suum actum. Et tamen dico, ut prius, quod si homo faciat quod potest, Deus praeveniet volendo et preordinando, et prius ac principalius aget quam creatura.” Google Scholar
25 De universalibus 14 (n. 13 above, p. 335; trans. Kenny, , 157).Google Scholar
26 De volucione 1 (n. 12 above, pp. 116–17, at 117): “Ex quo patet quod non sequitur: ‘deus vult istud possibile, igitur vult istud existere,’ nec sequitur: ‘si deus vult Petri salutem, tunc vult ipsum salvum fieri;’ et ita de consimilibus. … 3° sequitur, quod omnis volucio dei est determinata, et per consequens deus neminem amat vel odit, solum conditionaliter, si bene vel male se gesserit.” Google Scholar
27 Sermones 1.29 (ed. Loserth, Johann, 4 vols. [London, 1887–90], 1:194): “Ex quibus convincitur, cum amor patris sit eternus et amor discipulorum quo humanitatem Christi dilexerant, incepit in tempore, quod unum temporale potest esse causa eterni contingit a temporali huiusmodi dependere. Aliter enim non diceret Veritas quod Deus pater amat discipulos, quia ipsi Christum amaverant. Et ista noticia est notabilis in materia de predestinacione et multis aliis veritatibus eternis dependentibus a veritatibus temporalibus contingenter.” Google Scholar
28 De universalibus 14 (p. 343; trans. Kenny, , 161).Google Scholar
29 Lahey, Stephen E., Philosophy and Politics in the Thought of John Wyclif (Cambridge, 2003), 91. I realize that Wyclif's particular brand of metaphysical realism, specifically having to do with God's knowledge of eternal exemplars, may appear to conflict with the level of contingency Wyclif proposes. And yet it must also be admitted that Wyclif himself is quite confident that no such conflict exists.CrossRefGoogle Scholar
30 De volucione 8 (p. 189). For much of this discussion Wyclif is indebted to Book 16 of FitzRalph's Summa de questionibus Armenorum. Robson points out that in Books 15 and 16 FitzRalph argues that divine foreknowledge and omnipotence are compatible with future contingents. Human beings, says FitzRalph, can never lose their freedom of choice. See Robson, , Wyclif and the Oxford Schools (n. 2 above), 93–94. See also Leff, Gordon, Richard FitzRalph: Commentator on the Sentences; A Study in Theological Orthodoxy (Manchester, 1963), 39–50.Google Scholar
31 De volucione 7 (p. 190).Google Scholar
32 Ibid. (p. 192): “Ideo possum facere quod deus nunquam voluit dampnacionem meam vel aliam quacunque penam ego demerior pro peccato existente in libertate mee potencie; set non impedire deum ne hoc velit, set cavere possum ne deus hoc velit.” Google Scholar
33 Ibid., 8 (pp. 197–98).Google Scholar
34 Opus evangelicum 4.2 (2:292).Google Scholar
35 Normore, Calvin, “Future Contingents,” in The Cambridge History of Later Medieval Philosophy , ed. Kretzmann, Norman, Kenny, Anthony, and Pinborg, Jan (Cambridge, 1982), 374–75. See Bradwardine, , De causa Dei contra Pelagium , ed. Saville, Henry (London, 1618; repr. Frankfurt, 1964), 1.14 (p. 209); 3.27 (pp. 704–5).Google Scholar
36 Oberman, Heiko, Archbishop Thomas Bradwardine: A Fourteenth Century Augustinian (Utrecht, 1958), 60–76.Google Scholar
37 Dolinkowski, Edith Wilks, A View of Time and a Vision of Eternity in Fourteenth Century Thought (Leiden, 1995), 200–205.CrossRefGoogle Scholar
38 Robson, , Wyclif and the Oxford Schools (n. 2 above), 54–64. Cf. De causa Dei 1.32 (p. 282c): “Iam restat ostendere omnia prouenire a prouidentia actuali praeceptiua, seu etiam positiua, quae scilicet ponit actualem voluntatem Dei.” Google Scholar
39 Robson, , Wyclif and the Oxford Schools , 201.Google Scholar
40 De dominio divino 1.14 (ed. Poole, R. L. [London, 1890], 115–16). Here Wyclif appealed to Aristotle and Aquinas. Cf. Aristotle, Physics 2.9; 200a–200b and Aquinas, Summa Theologiae 1.19.3.Google Scholar
41 De volucione 3 (p. 148–49, at 149): “Set particularis exemplatur de ista consequencia reali, deus vult me diligere ipsum: igitur ego diligo ipsum. Consequens est in potestate mea, at antecedens, cum sit eternum, nec est in potestate mea nec in potestate dei. Uterque tamen nostrum habet potenciam ipsum causandi, et causat modo suo.” Google Scholar
42 De universalibus 14 (n. 13 above, p. 334; trans. Kenny, , 157). Note that the Latin reads: “si tu es asinus, tu es rudibilis.” In fact, rudibilis means “inclined to bray,” from rudo. Hence I would not follow Kenny's translation: capable of being “thwacked,” presumably from rudis. After all, to bray is characteristic of a donkey, while anyone can be thwacked.Google Scholar
43 Ibid. (p. 346; trans. Kenny, , 163). On this point see also Kenny, , “Realism and Determinism,” 170–71.Google Scholar
44 Ibid. (p. 349; trans. Kenny, , 165).Google Scholar
45 Ibid. (p. 348–49; trans. Kenny, , 164).Google Scholar
46 Opus evangelicum 2.7 (n. 14 above, 1:267).Google Scholar
47 De civitate Dei 5.10 (CCL 47:140–41).Google Scholar
48 De Genesi ad litteram 11.17 (PL 34:438): “Numquid ille prius ultor, quam iste peccator? Absit: neque enim Deus damnat innocentes.” Here Augustine refers to the devil.Google Scholar
49 De concordia 2.3 (pp. 261–62, at 262): “Quaedem tamen praescita et praedestinata non eveniunt ea necessitate quae praecedit rem et facit, sed ea quae rem sequitur.” Google Scholar
50 Ibid., 3.1 (pp. 263–64, at 264): “ut liberum arbitrium simul esse cum gratia et cum ea operari in multis monstremus.” Google Scholar
51 De libertate arbitrii 1 ( Opera Omnia , ed. Schmitt, [n. 16 above], 1:207–9).Google Scholar
52 Ibid., 3–4 (pp. 210–14, at 212): “quoniam constat iustitiam esse rectitudinem voluntatis propter se servatam.” Google Scholar
53 Ibid., 13 (p. 225).CrossRefGoogle Scholar
54 Ibid., 12 (pp. 223–24).Google Scholar
55 Ibid., 5 (pp. 214–17).Google Scholar
56 De volucione 3 (n. 12 above, pp. 136–37).Google Scholar
57 De dominio divino 3.4 (n. 40 above, p. 234).Google Scholar
58 De volucione 3 (p. 150).Google Scholar
59 Ibid. (pp. 144–46, at 145): “Ut sic: inpossibile est creaturam superare spiritum unitum deo, nisi deo ipsum deserente; set inpossibile est deserere talem spiritum, nisi ipse prius naturaliter deserat deum suum.” Google Scholar
60 De universalibus 14 (n. 12 above, pp. 340–41; trans. Kenny, , 160).Google Scholar
61 Ibid. (p. 341; trans. Kenny, , 160–61). Kenny does not like Wyclif's example of the child and the tutor, inasmuch as the tutor can only guide the child, not make him walk. Human beings, as he notes, have the sort of independence of one another that they do not have of God. Thus he finds that the distinction between necessitating and permitting breaks down in divine–human relations. See Kenny, , “Realism and Determinism,” 173.Google Scholar
62 De statu innocencie 9 ( Tractatus de divinis mandatis accedit Tractatus de statu innocencie , ed. Loserth, Johann and Matthew, F. D. [London, 1922], 517): “Et sic concedi debet quod opus hominis ad quod Deus ipsum necessitat in potestate sua est, cum Deus non cogit ipsum ad opus illud violente producendum sed libere dat sibi potestatem secundum quam potest illud producere vel non producere, ut dicitur Ecclesiastici: Posuit ante hominem bonum et malum [Eccles. 15:18], et sic non Dei providencia est potestate nostra sed multa que ad Dei providenciam consequuntur.” Google Scholar
63 Ibid., 9 (p. 504). Aquinas also held that the formal element of original sin is the lack of original justice, while concupiscence is the material element (Summa Theologiae 1:2.82.3). See also Bonaventure, Breviloquium 3.5.CrossRefGoogle Scholar
64 De volucione 4 (pp. 160–61).Google Scholar
65 Sermones 4.54 (n. 27 above, p. 423). For the medieval discussion of original righteousness see McGrath, Alister, Iustitia Dei: A History of the Christian Doctrine of Justification, 2nd ed. (Cambridge, 1998), 158–62.Google Scholar
66 De statu innocencie 5 (p. 504).Google Scholar
67 Trialogus cum Supplemento Trialogi 3.5 (ed. Lechler, Gotthard [Oxford, 1869], 144–45).CrossRefGoogle Scholar
68 Trialogus 3.6 (pp. 149–50).Google Scholar
69 De concordia 3.14 (n. 16 above, pp. 287–88, at 288): “Deus igitur habet in bonis quidem quod bona sunt per essentiam, et quod bona sunt per iustitiam; in malis vero solummodo quod bona sunt per essentiam, non quod mala sunt per absentiam debitae iustitiae, quae non est aliquid.” Google Scholar
70 De sacramentis 1.4.15 (PL 176:240–41).Google Scholar
71 Oberman, , Archbishop Thomas Bradwardine (n. 36 above), 129–33.Google Scholar
72 Dolnikowski, , A View of Time and a Vision of Eternity (n. 37 above), 201.Google Scholar
73 De veritate sacrae scripturae 2.16 (ed. Buddensieg, Rudolf, 3 vols. [London, 1905–7], 8).Google Scholar
74 De statu innocencie 2 (n. 62 above, p. 488).Google Scholar
75 De volucione 1 (n. 12 above, pp. 120–21).Google Scholar
76 Ibid., 8 (p. 204).CrossRefGoogle Scholar
77 Ibid. (p. 205).Google Scholar
78 De dominio divino 1.14 (n. 40 above, p. 117): “ut omnes actus extrinsici, sicut occidere, procreare, et actus ceteri sunt solum mali moraliter propter maliciam voluntatis; quia, ablata illa malicia, non restat quid moraliter foret malum; cum libertas arbitrii non primo residet in natura corporea, sed solum in natura intellectuali.” Google Scholar
79 Ibid. (p. 125).Google Scholar
80 Opus evangelicum 2.11 (n. 14 above, 1:280–83). Cf. Grosseteste, , Deus est (De confessione 2.2).Google Scholar
81 De statu innocencie 9 (pp. 518–20).Google Scholar
82 Among the forty-five Wycliffite errors condemned at the Council of Constance was that all things happen by absolute necessity (no. 27: “Omnia de necessitate absoluta eveniunt”). Cf. Enchiridion Symbolorum , ed. Denzinger, Heinrich, 36th ed. (Rome, 1976), 1177. In fact, Wyclif specifically denied that all things happen by absolute necessity and was adamant in maintaining the distinction between the absolute and the hypothetical. See above: De universalibus 14 (n. 12 above, p. 349).Google Scholar
83 Opus evangelicum 2.54 (1:445–46, at 446): “et ita malum pene habet ideam eternam in Deo sed non taliter malum culpe…. Et patet quodammodo unde est malum, qua malum pene est a Deo et malum culpe est a creatura peccabili, licet ordinancia Dei eterna de illo malo precesserit.” Google Scholar
84 Ibid., 2.56 (1:451–52, at 451): “Et ita non dicimus quod homo in quantum peccat facit vel implet Domini voluntatem sed Dei voluntati resistit, non sic tamen quin ex Dei omnipotencia voluntas Domini impleatur.” Ibid. (p. 452): “ideo loquendo de esse primo pecccati vel falsitatis contra Dei beneplacitum ipsum non est a Deo volitum, licet Deus velit veritates racionales que sequuntur.” Google Scholar
85 De volucione 18 (p. 278).Google Scholar
86 Opus evangelicum 4.4 (2:297).Google Scholar
87 De statu innocencie 9 (n. 62 above, p. 521).Google Scholar
88 De dominio divino 1.14 (pp. 121–22).Google Scholar
89 De volucione 18 (n. 12 above, p. 285): “tarn liber tamen est, et tam graciosus quod a volente peccare non subtrahit graciam conservandi, ponens in sua potestate libera non sic agere, quando velit. Et si obiciunt quod non possunt abstinere, certum est quod hoc est inpossibile.” Google Scholar
90 De statu innocencie 2 (p. 480): “non igitur possibile quod Deus dampnet innocentem, sicut dicit Augustinus III contra Iulianum.” Cf. Augustine, Contra Iulianum 3.18 (PL 44:721): “Bonus est Deus, justus est Deus: potest aliquos sine bonis meritis liberare, quia bonus est; non potest quemquam sine malis meritis damnare, quia justus est.” Google Scholar
91 Sententiae 1.17.1 (p. 142). For a thorough study see Rydstr⊘m-Poulsen, Aage, The Gracious God: Gratia in Augustine and the Twelfth Century (Copenhagen, 2002), 380–466; and also Rosemann, Philipp W., Peter Lombard (Oxford, 2004), 85–90.Google Scholar
92 Lectura in librum primum Sententiarum 1.17.1 ( Opera Omnia 17, ed. Balic, C. [Vatican City, 966], 212): “Ulterius est sciendum quod, licet de potentia ordinata voluntas non habeat actum meritorium nisi informatur caritate, potest tamen de potentia Dei absoluta, quia prius praedestinavit ipsam animam quam ipsam habere habitum caritatis.” Google Scholar
93 Article 1 (Pelzer, Auguste, “Les 51 articles de Guillaume Occam censures, en Avignon, en 1326,” Revue d' histoire ecclesiastique 18 [1922]: 240–70, at 250): “Reprobando communem modum, quo ponuntur quod habitus caritatis requiritur ad actum meritorium dicit sic: Istud reputo falsum simpliciter, quia bonum motum voluntatis ex puris naturalibus elicitum potest deus acceptare de gratia sua, et per consequens talis actus gratuita dei acceptatione erit meritorius. Ergo ad hoc quod talis actus sit meritorius, non requiritur talis habitus.” Google Scholar
94 Article 4 (Pelzer, , “Les 51 articles,” 253): “Item mouendo dubium vtrum deus potest remittere culpam sine collacione gratie Respondet sic: dico intendo per gratiam caritatem, quia pono quod sint idem omnino, licet sint hic diuersa nomina et diuersi conceptus. Deus de sua potentia absoluta potest remittere culpam sine collatione gratie. Cuius ratio est, quia quemcumque potest acceptare tanquam dignum vita eterna sine omni gratia inherente. Quare potest remittere culpam et penam sine omni infusione gratie.” Google Scholar
95 Quaestiones Variae 6.11 ( Opera Theologica 8, ed. Etzkorn, G., Kelley, F., and Wey, J. [St. Bonaventure NY, 1984], 320): “Ad argumentum dico aliquis de congruo potest mereri gratiam ex puris naturalibus sicut aliquis diligens Deum super omnia naturaliter secundum rectam rationem, at alias circumstantias requistas ad actum meritorium, meretur primam infusionem caritas. Sed de condigno non potest aliquis mereri gratiam et gloriam sine caritate.” Google Scholar
96 Reportatio 4.10–11 ( Opera Theologica 7, ed. Wood, R. and Gál, G. [St. Bonaventure NY, 1984], 233): “Si quaeras an ille actus detestandi sufficiat ad expulsionem culpae et infusionem gratie, respondeo quod iste actus solus est sufficiens [ad] meritum de congruo. Nam habito isto actu Deus statim infundit gratiam, et forte de potentia dei ordinata non potest non infundere.” Google Scholar
97 Quaestio 6.11 (p. 320): “Ad errorem Pelagii dico quod ipse posuit quod aliquis ex puris naturalibus potest vitare omne peccatum, et actuale et originale, mereri vitam aeternam de condigno, et in hoc erravit.” Google Scholar
98 Quodlibeta Septem 6.1 ( Opera Theologica 9, ed. Wey, J. [St. Bonaventure NY, 1980], 587): “Circa secundum articulum dico primo quod homo potest salvari sine caritate creata de potentia Dei absoluta. Haec conclusio probatur primo sic: quidquid Deus potest facere mediante causa secunda in genere causae efficientis vel finis, potest immediate per se.” Google Scholar
99 Ibid. (p. 588): “Secundo dico quod numquam salvabitur homo nec salvari poterit, nec umquam eliciet vel elicere poterit actum meritorium secundum leges a Deo nunc ordinatas sine gratia creata. Et hoc teneo propter Scripturam Sacram et dicta Sanctorum.” Google Scholar
100 Ibid. (pp. 588–89): “Respondeo quod non, quia Pelagius posuit quod de facto non requiritur gratia ad vitam aeternam habendam sed quod actus ex puris naturalibus elicitus est meritorius vitae aeternae de condigno. Ego autem pono quod solum est meritorius per potentiam Dei absolutam acceptantem.” Google Scholar
101 Etzkorn, Girard, “Walter Chatton and the Controversy on the Absolute Necessity of Grace,” Franciscan Studies 37 (1977): 32–65, at 32 n. 2: “Ad esse Deo gratum vel charum non sequitur necessario necessitate absoluta quod homo sit quandoque habiturus gratiam vel charitatem habitualem sibi formaliter inherentem, quia amare vel diligere aliquem nihil aliud est quam velle ei bonum.” CrossRefGoogle Scholar
102 Sententiae 1.17.1.2, as quoted in Leff, Gordon, Gregory of Rimini: Tradition and Innovation in Fourteenth Century Thought (Manchester, 1961), 190: “Antecedens probatur, quia cum deus possit immediate in omnem effectum cuiuscumque agentis secundi, potuerit deus concurrens cum voluntate ad producendum omnino similem dilectionem ei que elicitur mediante charitate; immo eandem numero que fuisset elicita mediante charitate, si voluntas fuisset informata charitate.” Google Scholar
103 Sententiae 1.17.1.2, as quoted in McGrath, Alister, “‘Augustinianism?’ A Critical Assessment of the So-called ‘Medieval Augustinian Tradition’ on Justification,” Augustiniana 31 (1981): 260: “dico quod aliquis potest dici gratus dupliciter; uno modo denominatio intrinseca, ab habitu scilicet gratiae informante animam eius; alio modo denominatio extrinseca, a voluntate divina acceptante ipsam ad vitam aeternam nisi postea ipse peccaverit.” Google Scholar
104 Oberman, Heiko, The Harvest of Medieval Theology (Durham NC, 1983), 203–5.Google Scholar
105 Ockham recounts Aureol's position in his own Ordinatio 1.17.1 ( Opera Theologica 3, ed. Etzkorn, G. [St. Bonaventure NY, 1977], 441): “Ad istam quaestionem est una opinio quod ad hoc quod anima sit grata Deo, cara et accepta, necessario requiritur aliqua talis forma creata et absoluta, ita quod de potentia Dei absoluta sine tali forma non potest esse Deo cara…. ‘Prima est quod est aliqua forma creata ex natura rei et de necessitate cadit sub Dei complacentia, et per cuius exsistentiam in anima, ipsa gratificatur et fit Deo accepta et dilecta ac cara, quod quidem potest multipliciter declarari.”’ See also Etzkorn, , “Walter Chatton,” 36–37; and William Courtenay, Capacity and Volition: A History of the Distinction of Absolute and Ordained Power (Bergamo, 1990), 123.Google Scholar
106 Cf. Aristotle, Categoriae 1:1a Google Scholar
107 Ockham, , Ordinatio 1.17.1 (p. 442): “‘Sicut si albedo dat esse album ex natura rei, nigredo ex natura rei dat esse nigrum. Igitur si iniquitas ex natura rei est odibilis Deo et dat esse oditum, non apparet cur non sit possibilis aliqua forma creata sibi opposita quae det formaliter ex natura rei esse dilectum vel acceptum.”’ Google Scholar
108 Ibid. (p. 443): “Praeterea, Deus rationabilissimus dilector est, qui non amat absque rationali inductivo. Sed dilectio et amor, secundum rectam rationem, merentur redamationem.” Google Scholar
109 Etzkorn, , “Walter Chatton,” 36–37.Google Scholar
110 Ockham, , Ordinatio 1.17.1 (p. 456): “Et ita ista opinio maxime recidit ab errore Pelagii, qui ponit Deum sic posse necessitari et non gratuitam et liberalem Dei acceptationem esse necessariam cuicunque.” See also Wood, Rega, “Ockham's Repudiation of Pelagianism,” in The Cambridge Companion to Ockham ed. Spade, Paul Vincent (Cambridge, 1999), 355–58.Google Scholar
111 Etzkorn, , “Walter Chatton,” 37.Google Scholar
112 Reportatio 1.17.1 (ed. Wey, Joseph C. and Etzkorn, Girard J. [Toronto, 2002], 43): “Et hoc probo, videlicet quod sit contradictio quod peccatum auferatur et quod de peccatore fiat non-peccator sine hoc quod detur habitus aliquis. Peccatum formaliter includit privationem habitus infusi, ergo non tollitur sine infusione habitus. Consequentia patet, quia privatio non tollitur nisi per-habitum.” Google Scholar
113 Lectura 1.17.1 (ed. Etzkorn, , “Walter Chatton” [n. 101 above], 40): “Probatio: quia ponere videntur quod caritas infusa non sit de se laudibilis…. Secundo, quia ponere videntur quod actus elicitus ex puris naturalibus est de facto laudibilior quam caritas infusa…. Tertio, quia aliqua argumenta eorum videntur mihi probare quod actus voluntatis non habeat ab habitu infuso quocumque modo quod sit meritorius, sed solum ex hoc quod ipse actus immediate acceptatur a Deo.” Google Scholar
114 Ibid. (Etzkorn, , “Walter Chatton,” 44): “scilicet [quod] caritas, quae est gratia gratum faciens, est quodam amor habitualis Dei et est quoddam donum a solo Deo creatum et infusam animae sibi inhaerens sicut forma eius.” Google Scholar
115 Ibid. (Etzkorn, , “Walter Chatton,” 47–48): “Dicendum igitur quod homo viator indiget caritate infusa sibi inhaerente. Primo ut sit iustus habitualiter per formam suam iustitia supernaturali propter quam ex divina promissione sibi debeatur vita aeterna, si in ea finaliter perseveret.” Google Scholar
116 Oberman, , Archbishop Thomas Bradwardine (n. 36 above), 142–43, 178. Cf. De causa Dei 1.40 (n. 35 above, p. 364b): “Post haec autem gratia Dei mecum ostendet, vt spero, quod ipsa est causa efficiens proprie cuiuslibet actus boni; gratia scilicet gratis data, quae est habitus animae a Deo gratis infusus.” Google Scholar
117 De dominio divino 3.5 (n. 40 above, pp. 236–37).Google Scholar
118 Wyclif's discussion of grace here in De dominio divino is deeply indebted to Robert Grosseteste's Dictum 134 (De gracia et iustificacione hominis) (MS Bodley 798 [SC 2656], fols. 108rb–108vb. This text is transcribed in The Electronic Grosseteste (www.grosseteste.com). Cf. fol. 108va: “Omne autem bonum quod in nobis operatur Dei bona voluntas, ut dictum est, dicitur gracia data.” Google Scholar
119 De dominio divino 3.5 (p. 238): “ut, si quaeritur causa qua nunc sum formaliter sic gratus Deo, dicitur quod eterna Dei volicio est in causa, qua eternaliter michi voluit tantum bonum…. Ex quibus formaliter sequitur quod Deus de potencia absoluta non potest acceptare creaturam ad gloriam, nisi sibi insit eterna gracia contingenter, et infundatur in creatura beata creata gracia secundum quam formaliter sit sic grata.” Google Scholar
120 Ockham had recounted Aureol's position succinctly in his own Ordinatio 1.17.1 (n. 105 above, p. 440).Google Scholar
121 Wyclif rejected the doctrine of transubstantiation on the metaphyical grounds that it is impossible for accidents (i.e., those of the bread) to subsist apart from their proper subject. Cf. Sermones 3.25 (p. 193): “Et hec ignorancia est radix tocius erroris in materia de quiditate eukaristie, ut dicunt quod ipsa est accidens vel accidencia sine subiecto et sic vere virtute sue benediccionis panis quern consecrant in nichil convertitur.” Google Scholar
122 De dominio divino 3.5 (p. 239): “Et secunda pars patet ex hoc quod omnis talis [creata] gracia cum veritati correspondeat in effectu, oportet quod gratificatus sit denominatus accidentaliter gratus Deo; et illa denominacio accidentalis est gracia quam rectiloqui posuerunt. Et patet quam monstruose sapiunt qui ponunt graciam huiusmodi rem tante substancie quod poterit per se esse; quia idem esset hoc ponere et ponere quod creatura gratificabilis aliquando non sit, cum hoc tamen quod tunc sit grata accidentaliter Deo; hoc enim est gracia subiectiva. Et in istum errorem grossum propter defectum metaphisice credo Pelagium cum suis complicibus incidisse: posuit enim hominem posse mereri sine creata gracia…. Sed sentencia apostoli est luculenter fundabilis, quod nemo potest mereri aliquid nisi Deus ex eterna gracia faciat gratum, ex qua gratitudine vel gracia naturaliter previe requisita precedit quodcunque meritum creature.” Google Scholar
123 Ibid. (p. 240): “Quocontra apostolus, Augustinus, at alii viderunt quod nec potest creatura inherens substancie per se esse, nec homo vel angelus gratificari a Deo, nisi mediante gracia eis accidentaliter inherente; cum non possunt nisi accidentaliter a Deo acceptari; nec talis res, quam fingunt superadditam, per se sufficeret, nisi ponendo disposicionem accidentaliter inherentem ex Dei gracia secundum quam creatura est formaliter sic accepta.” Google Scholar
124 Trialogus 3.7 (n. 67 above, pp. 152–54, at 152): “Ex parte autem Dei est acceptancia, quae potest etiam dici gratia, ex parte creaturae est passiva acceptatio…. Nam acceptantia divina et specialiter in humanitate Christi nos omnes praedestinati accepimus gratiam, qua sumus finaliter grati Deo.” Google Scholar
125 De statu innocencie 2 (n. 62 above, p. 480). Note that Thomas Buckingham had argued ca. 1335 that there is a middle state between sin and grace, a state of natural justice such as the first parents would have had prior to the fall. On this see Robson, , Wyclif and the Oxford Schools (n. 2 above), 43.Google Scholar
126 De volucione 7 (n. 12 above, p. 195): “Et super hoc ponunt quod gracia dei sit qualitas absoluta, potens per se esse, sic quod de dei potencia absoluta, set non de lege, homo posset mereri sine tali.” Google Scholar
127 Ibid. (pp. 195–96): “Set absit a me ista sentencia, deus enim de potencia absoluta non posset servare hominem sine speciali gracia nec permittere ipsum mereri vitam eternam sine speciali gracia gratum faciente: et ad omnem talem operacionem deus de gracia sua principalis et prius concurrit quam homo, non prioritate quoad consequenciam, set prioritate causalitatis, dignitatis, vel supereminencie.” Robson (Wyclif and the Oxford Schools, 211) reads this an affirmation of God's ability to save apart from the habit of grace, but it is more likely that the sentencia Wyclif is rejecting is the position of the Pelagians he has previously outlined. I am grateful for Dr. Jeremy Catto's help with this passage.Google Scholar
128 De dominio divino 3.5 (p. 246–47, at 247): “Primum quidem gracia preveniens est causa declinacionis peccati, sicut edducio frigiditatis causatur ex induccione caliditatis.” See Grosseteste, Dictum 134, fol. 108va. Cf. the four-step process found in Aquinas (Summa Theologiae 1:2.113.6): infusion of grace, movement of the free will towards God, movement of the free will in recoil from sin, and the resulting remission of guilt.Google Scholar
129 De dominio divino 3.5 (n. 40 above, p. 248).Google Scholar
130 De volucione 2 (pp. 131–32): “Sufficitur igitur in talibus, quod credamus deum neminem posse dampnare sine suo demerito exigente; 2°, quod nemo est in materialibus tam incompositus, quin habet ab ipsis et de gracia semper parata, unde possit beatitudinem promereri, si apponat sufficientem diligenciam, sic possibilem; et 3°, si homo faciat quod ad eum pertinet, non ponendo obicem resistendo, non est compossibile deum sibi deficere illustrando, et ad suum [finem] expediencius diregendo. Ideo si sentis te a deo non tractum aut allectum, noscas pro certo te ipsum in causa negacionis. Ideo dispone te ad devocionem, et ora ut traharis; et illud est prius faciendum, quam mustitandum cur deus tam varie seminat graciam suam. Quia satis est quoad hoc scire quod deus nullum tale facit sine causa evidenti, ut pulcherimo ordine universitatis sue integrando, et quotlibet aliis causis, de quibus non oportet nos sillogizari.” Google Scholar
131 De dominio divino 3.5 (pp. 240–41). Cf. Grosseteste, , Dictum 134, fol. 108rb .Google Scholar
132 De dominio divino 3.5 (p. 241): “Ex istis secundo patet quod Dei gracia ex integro principalius facit meritum quam natura: ex integro dico, quia non est intelligendum quod una pars meriti apropriate attribui potest gracie et altera nature exclusa gracia…. Quod autem Dei gracia sit principalior in agendo, patet ex hoc quod creatura principalius disponitur ex Dei gracia ad merendum quam quacunque disposicione alia naturalia.” Google Scholar
133 Sermones 3.19 (n. 27 above, pp. 145–46): “Sed e contra michi tamen videtur quod satis pertinenter potest tempus idoneum datum homini ad merendum vocari ista Dei gratia, et sic qui preterit tempus illud non laborat proporcionaliter illi tempori in vacuum recipit illam graciam … gracia enim est bona voluntas Dei qua antecedenter vult omnes homines salvos fieri. Primo ergo talis obsistit Deo pulsanti ad hostium mentis et ingredi volenti, secundo admissum aut receptum abicit…. Nec sunt excusandi qui dicunt quod non est in potestate sue graciam Dei recipere, quia Isaie XLIX°, 8…. Christus enim assistit sic viantibus qui volunt efficaciter se salvari; ideo sequitur: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis [2 Cor. 6:2].” Google Scholar
134 For Bradwardine's reaction see Froehlich, Karlfried, “Justification Language and Grace: The Charge of Pelagianism in the Middle Ages,” in Probing the Reformed Tradition: Historical Studies in Honor of Edward A. Dowey, Jr. , ed. McKee, Elsie Anne and Armstrong, Brian G. (Louisville KY, 1989), 21–47, at 34. Cf. Bradwardine, , De causa Dei 1.38 (p. 319): “Dicunt enim eum sicut mercatorem pauperculum clamare et pulsare ad ianuas et ad ostia singulorum; aperienti vero pro sua apertione gratiam suam dare.” Google Scholar
135 De concordia 3.4 (n. 16 above, pp. 276–78).Google Scholar
136 Summa Theologiae 1:2.114.3 (pp. 567–68): “Si consideratur secundum substantiam operis, et secundum quod procedit ex libero arbitrio, sic non potest ibi esse condignitas, propter maximam inaequalitatem. Sed ibi congruitas, propter quandam aequalitatem proportionis…. Si autem loquamur de opere meritorio secundum quod procedit ex gratia Spiritus Sancti, sic est meritorium vitae aeternae ex condigno.” Google Scholar
137 Ibid., 1:2.114.1 (pp. 565–66): “Manifestum est autem quod inter Deum et hominem est maxima inaequalitas: in infinitum enim distant, et totum quod est hominis bonum, est a Deo. Unde non potest hominis ad Deum esse iustitia secundum absolutam aequalitatem, sed secundum proportionem quandam: inquantum scilicet uterque operatur secundum modum suum. Modus autem et mensura humanae virtutis homini est a Deo. Et ideo meritum hominis apud Deum esse non potest nisi secundum praesuppositionem divinae ordinationis.” Google Scholar
138 Ibid., 1:2.112.2 (p. 551): “Et secundum hoc, ipse bonus motus liberi arbitrii quo quis praeparatur ad donum gratiae suscipiendum, est actus liberi arbitrii moti a Deo: et quantum ad hoc, dicitur homo se praeparare, secundum illud Prov. 16 [1]: Hominis est praeparare animum. Et est principaliter a Deo movente liberum arbitrium.” Google Scholar
139 Breviloquium 5.2 (Paris, 1866, p. 298): “Hinc est etiam, quod ad hoc ut se praeparet ad donum supernae gratiae, cum sit in se recurvus, indiget dono alterius gratiae gratis data, maxime post naturam lapsam.” Ibid., 5.3 (p. 299): “Postremo, quia praedispositio ad formam completivam debet esse ei conformis; ad hoc quod liberum arbitrium se disponat ad gratiam gratum facientem, indiget adminiculo gratiae gratis datae.” Google Scholar
140 De causa Dei 1.43 (n. 35 above, p. 394): “Hominem iustificari per fidem sine operibus legis; non quin credens, post per dilectionem debeat operari, ut et Abraham voluit filium immolare; Sequentur enim opera iustificatum, non praecedunt iustificandum, sed sola fide sine operibus praecentibus fit homo iustus.” Google Scholar
141 Ibid., 1.39 (p. 360): “Dicitur autem quod nullus meretur condigne vitam aeternam, quia nullus opus est tam bonum aut tam meritorium apud Deum.” Google Scholar
142 Oberman, , Archbishop Thomas Bradwardine (n. 36 above), 158.Google Scholar
143 De dominio divino 3.4 (n. 40 above, pp. 229–30): “Est ergo lex Dei invariabilis quod nemo beatifice premietur nisi prius debite mereatur. Patet primo ex hoc quod premium, ut huismodi, dicitur relative ad meritum. Secundo per hoc quod beatitudo est terminus per se motus meriti disparis racionis; sed impossibile est per se terminum motus acquiri subiecto, nisi ipsum proporcionabiliter moveatur; ergo, eo ipso quo quis beatificatur, oportet quod prius proporcionabiliter mereatur…. Tercio videtur idem ex hoc quod Deus non potest beatificare creaturam suam nisi talis beatudinis fiat digna, cum contradicionem claudit vel invitum beatificari vel Deum, cuius omnis volicionem sapit iusticiam, habere beatum quern non dignificat ut sit talis; cum ergo spiritus creatus non potest esse pure materia prima vel passive in tali dignificacione, sequitur oportere quod in dignificacione huiusmodi sit activa, et per consequens se ipsam dignificans promeretur.” Google Scholar
144 Ibid. (pp. 230–31, at 231): “Ecce quod Deus de sua iusticia tenetur militem suum qui legittime certaverit coronare…. Nec ex tali iusticia credendum est excludi titulum purissime caritatis … sic titulus gracie et titulus iusticie quoad singula dona que Deus distribuit creature.” Google Scholar
145 Ibid. (p. 232): “Sed summus Dominus maxime communicativus, accipiendo servicium ad hoc, obligat hominem sibi servire ut retribucionem exinde recipiat; ergo debet proporcionaliter ad suam magnificenciam amplius premiare.” Google Scholar
146 Ibid. (pp. 232–33, at 233): “Eius quidem conversacio summe meritoria in plenitudine temporis ordinata est principium vivificans quodlibet aliud meritum subsequens vel precedens.” Google Scholar
147 Opus evangelicum 3.73 (n. 14 above, 2:277).Google Scholar
148 Sermones 3.38 (n. 27 above, pp. 315–16).Google Scholar
149 De dominio divino 3.4 (pp. 226–28, at 226): “Ipse [Deus] enim prestat omnino meritum et instrumentum merendi, ac preveniendo excitat et necessitat ad merendum: necessitat, dico, non necessitate absoluta, sed ex supposicione, salva libertate arbitrii promerentis.” Ibid. (p. 228): “Ergo impossibile est creaturam Deo vel in minimo ministrare nisi magnam graciam faciat quidquam dando; et per consequens creatura penitus nichil a Deo meribitur ex condigno.” Google Scholar
150 Opus evangelicum 3.70 (2:263): “eo quod quicquid Deus dat homini dat sibi ex pura gracia, cum coronat graciam priorem et opera que antea illi dedit … cum Deus prius dat homini maius quam meruit et continue prevenit premiando.” Cf. Augustine, , Epist. 194 (CSEL 57:190).Google Scholar
151 Ibid., 3.5 (pp. 244–46, at 244): “Cum ergo prima origo premii sit gracia et non meritum premiati, non mirum si Scriptura dicat ad hunc sensum quod nemo meretur ex opere sed ex gracia premiantis.” Google Scholar
152 De dominio divino 3.4 (p. 235): “Tercio videtur probabiliter posse dici quod quilibet spiritus humanus citra Christum habet unum momentum ante mortem in quo finaliter mereri poterit vel demereri.” Google Scholar
153 Cf. Pantin, W. A., The English Church in the Fourteenth Century (Toronto, 1980), 168–69.Google Scholar
154 Lechler, , John Wyclif (n. 1 above), 304.Google Scholar
155 Stacey, John, John Wyclif and Reform (Philadelphia, 1964), 121. Stacey provides a neat summary of previous scholarly opinion on this issue (ibid., 119–21).Google Scholar
156 Opus evangelicum 3.60 (2:221).Google Scholar
157 De ecclesia 1 (ed. Loserth, Johann [London, 1886], 4).Google Scholar
158 Ibid., 2 (p. 42): “Sic (ut sepe dixi) si quicunque christianus habuerit fidem caritate formatam in quantumcunque communi, sufficit cum virtute perseverancie ad salutem. Deus enim qui dedit primam fidem dabit clariorem, nisi fidelis ponat obicem.” Google Scholar
159 Ibid., 3 (pp. 63–64). On faith see Wyclif's appeal to John Damascene, De fide orthodoxa 4.11 (PG 94:1127–28). On belief see Augustine, Tractatus in Iohannem 39.6–7 (CCL 36:287).Google Scholar
160 De ecclesia 17 (p. 407).Google Scholar
161 Ibid. (p. 408).Google Scholar
162 Cf. Melanchthon, Philip, Loci Communes in Melanchthons Werke 2:1 (ed. Engelland, Hans [Gütersloh, 1952], 92): “Est itaque fides non aliud nisi fiducia misericordiae divinae promissae in Christo adeoque quocunque signo.” Ibid. (pp. 93–94): “Habes, in quam partem fidei nomen usurpet scriptura, nempe pro eo quod est fidere gratuita dei misericordia sine ullo operum nostrorum sive bonorum sive malorum respectu, quia de Christi plenitudine omnes accipimus.” Google Scholar
163 De oracione et ecclesie purgacione 1 ( Polemical Works in Latin , ed. Buddensieg, Rudolf, 2 vols. [London, 1883], 1:343): “sic ordinavit auctor nature, quod homo non solum oret in mente et voce, sed omnino in iusto opere sive vita, quia deus est auctor realis, qui non requirit cogitacionem vel vocem, sed omnino vitam sue iusticie complacentem; et hinc Iac. 2° capitulo sic subiungit.” Google Scholar
164 De oracione 1 (pp. 343–44).Google Scholar
165 Augustine, , Enchiridion 103 (PL 40:280).Google Scholar
166 Damascene, John, De fide orthodoxa 2.29 (PG 94:967–70).Google Scholar
167 Summa Theologiae 1.19.6.Google Scholar
168 Ibid., 1.23.4.Google Scholar
169 Ordinatio 1.46 ( Opera Theologica 4, ed. Etzkorn, G. and Kelley, F. [St. Bonaventure NY, 1979], 670–76). See also the enlightening discussion in William Ockham, Predestination, God's Foreknowledge, and Future Contingents, 2nd ed., trans. with intro. and notes by Marilyn McCord Adams and Norman Kretzmann (New York, 1983), 13–15.Google Scholar
170 Ordinatio 1.46 (p. 674): “Nam manifestum est quod Deus dat cuilibet naturalia quibus potest consequi actum meritorium, et Deus paratus est coagere cuilibet ad actum meritorium…. Et tamen non quilibet elicit actum meritorium, sed multi eliciunt actus demeritorios. Igitur tales faciunt contra voluntatem Dei antecedentem.” Ibid. (p. 676): “Ad tertium dico quod Deus vult antecedenter omnes homines salvos fieri, qua scilicet dat eis antecedentia quibus possunt consequi salutem cum praecepta dat consilio exsequendi.” Google Scholar
171 Oberman, Heiko, “Facientibus Quod in se est Deus non Denegat Gratiam: Robert Holcot O.P. and the Beginnings of Luther's Theology,” in The Dawn of the Reformation: Essays in Late Medieval and Early Refomation Thought (Grand Rapids, 1986), 90–93.Google Scholar
172 Halverson, James L., Peter Aureol on Predestination: A Challenge to Late Medieval Thought (Leiden, 1998), 83–84.CrossRefGoogle Scholar
173 Halverson, , Peter Aureol , 94, 104–7, 127–28. Cf. Aureol, MS Borghese 329, fol. 439rb (Halverson, Peter Aureol, 107): “Unde ex puris naturalibus non sumus sufficientes cogitare aliquid aliquid ex nobis, quasi ex nobis, sed omnis sufficientia nostra ex Deo est. Licet enim sine gratia gratum faciente, possit homo aliquos motus habere disponentes ad gratiam, nihilominus tales motus sunt ex gratia gratis data…. Potest autem homo ex puris naturalibus non-ponere obicem, quia in hoc nullus est actus positivus, sed mera negatio. Unde hac negatione reperta Deus, qui ad miserandum pronus est, gratiam confert, ex quo oritur omnis bonus usus liberi arbitrii et omnis bona dispositio positiva.” Google Scholar
174 See Schabel, Chris, “Parisian Commentaries from Peter Auriol to Gregory of Rimini, and the Problem of Predestination,” in Mediaeval Commentaries on the Sentences of Peter Lombard 1, ed. Evans, G. R. (Leiden, 2002), 221–65.CrossRefGoogle Scholar
175 De volucione 1 (n. 12 above, pp. 118–19).Google Scholar
176 De veritate 3.30 (n. 73 above, p. 198). Cf. Origen, , Commentarii in Epistulam ad Romanos 4–5 (PG 14:988–1035).Google Scholar
177 De veritate 3.30 (pp. 198–200, at 200): “Unde non sequitur, deus wlt, quod sic facias et per consequens sis beatus, igitur deus wlt, quod sic facies et eris beatus. voluntas enim dei semper impletur et per consequens terminatur utrobique ad veritatem. ideo, si non sit veritas, quod Judas salvabitur, deus non wlt, quod ipse salvabitur, sed wlt, quod ipse salvetur, et volucio dei illa terminatur ad ipsum debere salvari. quod est verum, cum deus dat sibi legem et dona multa cum promptitudine adiutorii, ut sic fiat, sed peccatum suum est in causa, quare non sic fiet.” Cf. Augustine, , Enchiridion 103 (PL 40:280) and John Damascene, De fide orthodoxa 2.29 (PG 94:967–70).Google Scholar
178 De veritate 3.30 (p. 230): “Sic igitur discurrendo per totam scripturam non invenietur textus sonans, quod omnes homines salvabuntur, sed omnino oppositum.” Google Scholar
179 Sermones 4, 54 (n. 27 above, 4. 423): “eo quod medicina redempcionicis Christi non proderit nisi voluntarie ipsam acceptanti et humiliter cooperanti.” Google Scholar
180 Cf. Aquinas, , Summa Theologiae 1:2.113.3 and Bonaventure, Breviloquium 5.3.Google Scholar
181 De veritate 3.30 (pp. 214–15, at 215): “Satis est, quod nullibi stat defectus in deo quoad hominem vel angelum, quin salvabitur, si plene cooperatur cum medico, sicut debet.” Google Scholar
182 De ecclesia 3 (n. 54 above, pp. 59–60).Google Scholar
183 De sacramentis 1.2.21 (PL 176:213–14): “Praedestinatio est gratiae preparatio…. Quod autem facturus non fuit sed permisurus non praedestinasse, sed praecisse solum.” Google Scholar
184 Sententiae 1.40.2 (n. 12 above, pp. 286–88).Google Scholar
185 Ibid., 1.41.2 (pp. 289–92). Colish notes that Peter was refuting the position of William of Champeaux and Anselm of Laon. See Colish, Marcia, Peter Lombard , 2 vols. (Leiden, 1994), 1:287–89.Google Scholar
186 Summa Theologiae 1.23.4.Google Scholar
187 Ibid., 1.23.1.Google Scholar
188 Ibid., 1.23.5.Google Scholar
189 Ibid.Google Scholar
190 Ibid., 1.23.3 (p. 130–31: “Unde, cum per divinam providentiam homines in vitam aeternam ordinetur, pertinet etiam ad divinam providentiam, ut permittat aliquos ab isto fine deficere. Et hoc dicitur reprobare.” Google Scholar
191 Ordinatio 1.41 ( Opera Omnia 6, ed. Balic, P.C. [Vatican City, 1963], 332): “Potest dici aliter quod praedestinatio nulla est ratio, ex parte etiam praedestinati, aliquo modo prior ipsa praedestinatione; reprobatione tamen est aliqua prior, non quidem propter quam Deus effective reprobat in quantum est a Deo actio (sicut argutum est in praemissa opinione, quia ‘tunc Deus esset passivus’).” Ibid. (p. 334): “Dici potest quod in illo instanti nihil vult Iudae, tantum est ibi negatio volitionis gloriae. Et similiter, quasi in secundo instanti naturae, quando vult Petro gratiam, adhuc nullus actus positivus voluntatis divinae est circa Iudam, sed tantum negativus.” See also Cross, Richard, Duns Scotus (Oxford, 1999), 101–3.Google Scholar
192 Tractatus de praedestinatione et praescientiae Dei et futuris contingentibus q. 1 (ed. Boehner, Philotheus [St. Bonaventure NY, 1945], 8–9); Adams, and Kretzmann, , William Ockham (n. 166 above), 41–42.Google Scholar
193 Tractatus de praedestinatione q. 4 (pp. 36–37); Adams, and Kretzmann, , William Ockham, 77.Google Scholar
194 Answering this specific charge see Wood, , “Ockham's Repudiation” (n. 109 above), 364; and McGrath, , Iustitia Dei (n. 65 above), 137–39.Google Scholar
195 Oberman, Heiko, Archbishop Thomas Bradwardine (n. 36 above), 115–16, 178. For the relevant passages see De causa Dei 1.23 (n. 35 above, pp. 237b, 240d/e) and 1.45 (p. 424e).Google Scholar
196 McGrath, , “‘Augustinianism?’ A Critical Assessment” (n. 103 above), 255.Google Scholar
197 See Augustine's De correptione et gratia 1.28–38 (PL 44:933–40).Google Scholar
198 Lechler, , John Wyclif (n. 1 above), 317–18.Google Scholar
199 Robson, , Wyclif and the Oxford Schools (n. 2 above), 208–9.Google Scholar
200 Kenny, , Wyclif (n. 3 above), 39–41.Google Scholar
201 De ecclesia 1 (n. 179 above, p. 2): “Quamvis autem ecclesia dicatur multipliciter in scriptura, suppono quod summatur ad propositum pro famosiori, scilicet congregacione omnium predestinatorum.” Google Scholar
202 Ibid., 3 (p. 24). Cf. Augustine, , De doctrina Christiana 3.32 (CCL 32:104–5).Google Scholar
203 Ibid., 4 (p. 71).CrossRefGoogle Scholar
204 Ibid. (p. 72).Google Scholar
205 Ibid. (p. 75).Google Scholar
206 Ibid., 19 (pp. 448–49): “Videtur autem mihi quod prescitus eciam in mortali peccato actuali ministrat fidelibus, licet sibi dampnabiliter, tamen subiectis utiliter sacramenta.” Google Scholar
207 Ibid., 4 (p. 72).Google Scholar
208 Ibid., 19 (pp. 467–68).Google Scholar
209 De veritate 3.30 (n. 73 above, pp. 201–2, at 202): “Et illis positis cum volucione dei efficaci formaliter sequitur ordinatum pro tempore suo esse, et sic ex antecedente eterno formaliter sequitur effectus temporalis, non quod quis meretur sibi predestinacionem vel primam graciam, cum meritum dicit dignificacionem ad mercedem futuram.” Google Scholar
210 Sermones 1.34 (n. 27 above, 1. 231–32): “Secundo videtur quod omnia futura necessario evenirent, quia Deus non potest frustrari in reprobis et electis…. Quantum ad istud, certum videtur quod omnes homines venire possunt ad beatitudinem de Dei potencia absoluta…. Quoad secundum conceditur conclusio quod omnia necessario evenient et tum contingentissime et sic non necessario absolute sed necessitate ex supposicione ut hic supponitur.” Google Scholar
211 De veritate 3.30 (p. 219): “Dampnati itaque habent ex lege dei unam morulam, in qua debent mereri…. Et quia in omnibus dampnatis tale tempus preteriit, ideo oportet, eis inesse peccatum, a quo non possunt desistere, licet possint illud facillime non habere, cum sunt perpetuo radicati in carencia fidei, spei et caritatis…. Et sic necessario necessitate ex supposicione volunt perpetuo malum male…. Nec possunt ab illa volucione desistere, licet illam potuerunt non habere.” Google Scholar
212 De veritate 3.30 (pp. 216–17).Google Scholar
213 Cf. Sermones 1.29 (n. 27 above, 1. 194).Google Scholar
214 De ecclesia 4 (n. 179 above, p. 74). It was generally accepted throughout the Middle Ages, and even affirmed at the Council of Trent, that in this lifetime, short of a special revelation, no one can know whether he or she is among the elect. Cf. Aquinas, , Summa Theologiae 1.23.1.Google Scholar
215 Opus evangelicum 3.54 (n. 14 above, 2:197).Google Scholar
216 De statu innocencie 9 (n. 62 above, p. 514).Google Scholar
217 Ibid. (p. 514): “Hic videtur mihi quod omnis homo sive prescitus sive predestinatus debet sperare suam beatitudinem, cum Deus non possit dampnare hominem nisi suum demeritum sit in causa.” Google Scholar
218 De dyabolo et membris eius 2 ( Polemical Works in Latin, n. 161 above, 1:2–9).Google Scholar
219 De amore (Ep. 5) ( Opera Minora , ed. Losereth, Johann [London, 1919], 9).Google Scholar
220 De mandatis divinis 19 ( Tractatus de Divinis Mandatis accedit Tractatus de Statu Innocencie , ed. Loserth, Johann and Matthew, F. D. [London, 1922], 245).Google Scholar
221 Differentia inter peccatum mortale et veniale (Tractatus de divinis mandatis, 528). Cf. Augustine, , Enarrationes in Psalmos 80.21 (CCL 39:1133–34).Google Scholar
222 De mandatis 11 (p. 93).Google Scholar
223 Ibid. (p. 96).Google Scholar
224 Sermones 3.18 (n. 27 above, pp. 138–42, at 139): “ideo cum Christus Deus noster est caritas, impossibile videtur quemquam secundum caritatem procedere nisi de quanto imitatus fuerit in modo vivendi ipsam primam caritatem.” Ibid. (p. 141): “Cum actus anime sunt nobis notissimi, debet credi ex fide quod quicunque habuerit ad legem Christi observandam claram intencionem et mundum propositum est in caritate secundum presentem iusticiam, quod si habuerit firmitatem talis propositi perseverandi usque ad mortem debet sperare ex eadem fide quod sit in fide predestinacionis.” Google Scholar
225 De mandatis 10 (p. 83): “Et tunc necesse est ita omnia opera nostra mandata Dei implencia complaceant trinitati…. Sic enim omnia genera virtutum ac viciorum, genus pacis, oracionis et omnia reducibilia sunt ad tria; si enim habemus caritatem Patris, ipsa operatur magna si est, et graciam Filii noscentis voluntatem Patris, et perseveranciam Spiritus Sancti, perfecte vivimus.” Google Scholar
