Hostname: page-component-78c5997874-ndw9j Total loading time: 0 Render date: 2024-11-07T00:14:21.416Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

Porpoise, punishment and partnership: the meaning of presenting and consuming a marine mammal in late medieval coastal Flanders

Published online by Cambridge University Press:  06 April 2021

Kristiaan Dillen Open the ORCID record for Kristiaan Dillen [Opens in a new window]
Kristiaan Dillen*
Affiliation:
Sint-Pietersnieuwstraat 35, UFO, 9000 Gent, Belgium
*
*Corresponding author. Email: kristiaan.dillen@ugent.be
Get access Rights & Permissions [Opens in a new window]

Abstract

Late medieval sources reveal an annual handover of a marine mammal between the council of the small coastal city of Blankenberge and the aldermen of Bruges. The reason for the transfer is not disclosed by the sources, and there is no consensus among historians as to the interpretation of this behaviour. This article explores the role of the presentation and consumption of a porpoise in the relationship between Blankenberge and the nearby medieval metropolis of Bruges. I argue that a porpoise supported the crucial, mutually beneficial ties of solidarity between two communities favouring their position and opportunities in the competitive maritime landscape.

Type
Research Article
Information
Urban History , Volume 49 , Issue 3 , August 2022 , pp. 568 - 588
Check for updates
Copyright
Copyright © The Author(s), 2021. Published by Cambridge University Press.

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

References

1 A fish boy: Brussels, State Archives (ARA), Chambres des Comptes (CdC), Registers 32555, fol. 86r.

2 Reconstruction based on the Blankenberge city accounts: ARA/CdC, Registers 32148–331.

3 Orton, D.C., Locker, J. Morris, A. and Barrett, J.H., ‘Fish for the city: meta-analysis of archaeological cod remains and the growth of London's northern trade’, Antiquity, 88 (2014), 516–30CrossRefGoogle Scholar; Ervynck, A., Neer, W. Van and Pieters, M., ‘How the north was won (and lost again). Historical and archaeological data on the exploitation of the north Atlantic by the Flemish fishery’, in Housley, R.A. and Coles, G. (eds.), Atlantic Connections and Adaptations: Economies, Environments and Subsistence in Lands Bordering the North Atlantic (Oxford, 2004), 233Google Scholar.

4 Geirnaert, N., ‘Andrew Brown en Jan Dumolyn (reds.), Medieval Bruges, c. 850–1550’, BMGN – Low Countries Historical Review, 135 (2020)CrossRefGoogle Scholar, review 12.

5 Observed by Telechea, J.Á. Solórzano and Bolumburu, B. Arízaga, ‘La gestion des risques economiques sur le littoral Cantabrique au moyen âge: un ensemble d'activités ou une multiactivité?’, Annales de Bretagne et des Pays de l'Ouest, 120 (2013), 98Google Scholar; Sarrazin, J.-L., ‘Les ports de la Baie à la fin du moyen âge: évolution des rivages et problèmes d'accès’, in Bochaca, M. and Sarrazin, J.-L. (eds.), Ports et littoraux de l'Europe atlantique (Rennes, 2007), 33–54CrossRefGoogle Scholar; Popta, Y.T. Van, Westerdahl, C. and Duncan, B.G., ‘Maritime culture in the Netherlands: accessing the late medieval maritime cultural landscapes of the north-eastern Zuiderzee’, International Journal of Nautical Archaeology, 48 (2019), 172–88CrossRefGoogle Scholar.

6 Blockmans, W.P., ‘Voor wijn en vis. Het politieke optreden van de Vlaamse kustplaatsen aan de vooravond van de nieuwe tijden’, Ostendiana, 3 (1978), 119–34Google Scholar.

7 Soens, T., De spade in de dijk? Waterbeheer en rurale samenleving in de Vlaamse kustvlakte 1280–1580 (Ghent, 2009), 11–25Google Scholar; Tys, D., ‘The medieval embankment of coastal Flanders in context’, in Thoen, E., Borger, G.J., de Kraker, A.M.J., Soens, T., Tys, D., Vervaet, L. and Weerts, H.J.T. (eds.), Landscapes or Seascapes? The History of the Coastal Environment in the North Sea Area Reconsidered (Turnhout, 2013), 199–240CrossRefGoogle Scholar.

8 On the Low Countries as a ‘civilisation de l'eau’ or ‘amphibious state’: T. Soens, ‘Het dossier Doel. Landschapshistorische reflecties rond het spanningsveld tussen polder en havenstad’, in H. Greefs and I. Van Damme (eds.), In behouden haven. Liber Amicorum Greta Devos. Reflecties over maritieme regio's (Tielt, 2009), 134; Ciriacono, S., Building on Water. Venice, Holland and the Construction of the European Landscape in Early Modern Times (New York, 2006), 159Google Scholar.

9 Westerdahl, C., ‘Die maritime Kulturlandschaft: Schiffe, Schiffahrtswege, Häfen – Überlegungen zu einem Forschungsansatz’, Deutsches Schiffahrtsarchiv, 9 (1986), 7–58Google Scholar.

10 Westerdahl, C., ‘The maritime cultural landscape’, International Journal of Nautical Archaeology, 21 (1992), 5CrossRefGoogle Scholar; Van Popta, Westerdahl and Duncan, ‘Maritime culture in the Netherlands’, 175.

11 Coornaert, M., Uitkerke. De topografie, de geschiedenis en de toponimie van Uitkerke en Sint-Jan-op-de-dijk tot omstreeks 1900 (Beernem, 1967), 23Google Scholar.

12 Ibid., 80–1.

13 ARA/CdC, Comptes en rouleaux 998–1034.

14 N. Maddens, ‘Het transport van Vlaanderen’, in W. Prevenier and B. Augustyn (eds.), De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795 (Brussels, 1997), 546–51.

15 ARA/CdC, Comptes en rouleaux 1004–17.

16 B. Augustyn, ‘Duinforestier en Opperduinherder’, in Prevenier and Augustyn (eds.), De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795, 585–9.

17 ARA/CdC, Registers 32151, 32163, 32169, 32180.

18 Bruges, State Archives, Brugse Vrije Rekeningen 15821.

19 L. Gilliodts-Van Severen, Coutumes du Franc de Bruges, 3 vols. (Brussels, 1879–80), vol. II, 69.

20 ARA/CdC, Registers 32187–90; Kowaleski, M., ‘The commercialization of the sea fisheries of medieval England and Wales’, International Journal of Maritime History, 15 (2003), 182CrossRefGoogle Scholar; H.J. Smit, Bronnen tot de geschiedenis van den handel met Engeland, Schotland en Ierland, 2 vols. ('s-Gravenhage, 1928–50), vol. I, 92; R. Degryse, Vlaanderens haringbedrijf in de Middeleeuwen (Antwerp, 1944), 37; Degryse, R., ‘Vlaamse kolenschepen en Schonense kaakharing te Newcastle upon Tyne (1377–1391)’, Handelingen van Het Genootschap Voor Geschiedenis, 120 (1983), 157–88CrossRefGoogle Scholar.

21 ARA/CdC, Registers 32166, 32188, 32189, 32193 and 32202.

22 Astaes, S., ‘Het waterwegennet ten noorden van Brugge van de XIe tot de XIVe eeuw’, Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 18 (1964), 5–6CrossRefGoogle Scholar.

23 ARA/CdC, Registers 32165.

24 D. Nicholas, Town and Countryside: Social, Economic, and Political Tensions in Fourteenth-Century Flanders (Bruges, 1971), 118.

25 J.H. Van Dale, ‘Reglement voor de scheepvaart en de heffing der tollen op het Zwin, van den jare 1252’, Bijdragen tot de Oudheidkunde en Geschiedenis inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanderen, 5 (1860), 1–139.

26 L. Gilliodts-Van Severen, Coutumes des petites villes et seigneuries enclavées, vol. III: Ghistelles, Houcke, Lichtervelde, Maldeghem, Merckem, Middelbourg, Mude, Munikerede, Nieuvliet, Oostbourg (Brussels, 1891), 300–30.

27 A. Vanhoutryve, De vishandel en het visambacht te Brugge: tot op het einde van het oud regiem (Sint-Andries, 1975), 31.

28 ARA/CdC, Registers 32160.

29 ARA/CdC, Registers 32212.

30 ARA/CdC, Registers 32178 and 32198.

31 W. Prevenier, Handelingen van de Leden en van de Staten van Vlaanderen (1384–1405) (Brussels, 1959), 289; Viaene, A., ‘Corvers van Vlaendre, 1402–1405’, Biekorf, 61 (1960), 271–4Google Scholar.

32 ARA/CdC, Registers 32171.

33 ARA/CdC, Registers 32149 and 32204.

34 ARA/CdC, Registers 32212.

35 R. Sabin, R. Bendrey and I. Riddler, ‘Twelfth-century porpoise remains from Dover and Canterbury’, Archaeological Journal, 156 (1999), 363.

36 Some authors make suggestions, e.g. P. Verduyn, Geschiedenis van Wenduine (Bruges, 1938), 296–7; E.N. Anderson, ‘Sacred fish’, Man, 4 (1969), 445.

37 I.E. Biesheuvel, ‘A medieval encyclopedist. The life and work of Jacob van Maerlant’, The Low Countries. Arts and Society in Flanders and the Netherlands, 18 (2010), 126–33.

38 C.J. Camphuysen, Walvissen en dolfijnen in de Noordzee ('s-Graveland, 2006), 51.

39 R. Degryse, ‘De oudste vuurbakens van de Vlaamse kust en nabijgelegen Noordzeeoevers (811 – Einde 16de eeuw) (Deel II)’, Handelingen van de Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde van Gent, 37 (1983), 55.

40 Degryse, Vlaanderens haringbedrijf, 72.

41 Van Dale, ‘Reglement’.

42 A. Appadurai, ‘Introduction: commodities and the politics of value’, in A. Appadurai (ed.), The Social Life of Things. Commodities in Cultural Perspective (Cambridge, 2003), 9.

43 M. Pieters, ‘Onderzoek van een 15de-eeuwse sector van het middeleeuwse vissersdorp Walraversijde’, in I. De Smedt and I. In ’t Ven (eds.), Het Archeologisch Onderzoek in Raversijde (Oostende) in de Periode 1992–2005, (Brussels, 2013), 517; Camphuysen, Walvissen en dolfijnen in de Noordzee, 30.

44 Verduyn, Geschiedenis van Wenduine, 91–100.

45 www.vliz.be/wiki/Harbour_porpoise_in_the_Belgian_part_of_the_North_Sea, accessed 1 May 2020.

46 G. Rappé, ‘De Bruinvis, van Algemene Soort Tot Dwaalgast’, De Strandvlo: Driemaandelijks Tijdschrift van De Strandwerkgroep België, 2 (1982), 60.

47 A. Pluskowski, ‘The zooarchaeology of medieval “Christendom”: ideology, the treatment of animals and the making of medieval Europe’, World Archaeology, 42 (2010), 204. For a description of the changing attitudes towards marine mammals, see Y. Van den Hurk, L. Spindler, K. McGrath and C.F. Speller, ‘Medieval whalers in the Netherlands and Flanders: zooarchaeological analysis of medieval cetacean remains’, Environmental Archaeology, 2020, DOI: 10.1080/14614103.2020.1829296.

48 M. De Groote, ‘De baljuwsrekening: venster op de praktijk van het middeleeuws strandrecht in Vlaanderen’, Madoc: tijdschrift over de Middeleeuwen, 13 (1999), 258; A. Cordes, ‘Strandrecht’, in Lexikon des Mittelalter, 10 vols. (Stuttgart, 1977–99), vol. VIII, cols. 212–13.

49 Verduyn, Geschiedenis van Wenduine, 92.

50 P.J.B. Legrand D'Aussy, Histoire de la vie privée des Français: depuis l'origine de la nation jusqu’à nos jours, 3 vols. (Paris, 1782), vol. II, 100; Société d'auteurs, ‘Suite des pêches du moyen âge dans les eaux européennes’, Annales européennes de physique végétale et d'économie publique, 2 (1821), 90–9.

51 The rolls have been preserved for the periods 1378–1408 and 1432–81.

52 M. Gardiner, ‘The exploitation of sea-mammals in medieval England: bones and their social context’, Archaeological Journal, 154 (1997), 182–4.

53 Ibid., 185–6.

54 L. Gilliodts-Van Severen, Coutumes des petites villes et seigneuries enclavées, vol. I: Ardenbourg. Biervliet. Blankenberghe (Brussels, 1890), 389.

55 R. Monier, ‘Le recours au chef de sens au moyen âge dans les villes flamandes’, Revue du Nord, 53 (1928), 7.

56 R. Monier, Les institutions judiciaires des villes de Flandre des origines à la rédaction des coutumes (Lille, 1924), 171.

57 J. Lameere, Le recours au chef de sens dans le droit flamand (Brussels, 1881), 14; L. Gilliodts-Van Severen, Coutumes des petites villes et seigneuries enclavées, vol. IV: Ostende, Oudenburg, Sluis (Brussels, 1892), 7–8.

58 R.C. Van Caenegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht in Vlaanderen van de XIe tot de XIVe eeuw (Brussels, 1956), 306.

59 T. Van Havere, ‘Op weg naar het archief. De jonge jaren van Louis Gilliodts’, Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, 150 (2013), 425–4.

60 L. Gilliodts-Van Severen, Inventaire des chartes: treizième au seizième siècle. 1er série, 9 vols. (Bruges, 1871–85), vol. IV, 434.

61 M. Sherwood-Smith, ‘Vasten en vraatzucht in preken voor leken. De lessen van de epistel- en evangeliepreken (ca. 1396)’, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 29 (2003), 460–3.

62 Pluskowski, ‘The zooarchaeology’, 204.

63 Van Caenegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht, 302.

64 Monier, ‘Le recours’, 10.

65 L. Gilliodts-Van Severen, Coutume de la ville de Bruges, 2 vols. (Brussels, 1874), vol. I, 281.

66 Monier, ‘Le recours’, 11; L. Warnkönig, ‘Sur la ville de Damme au moyen-âge’, Messager des sciences et des arts de la Blelgique, ou nouvelles archives historiques, littéraires et scientifiques, 3 (1835), 469–70.

67 W.P. Blockmans, De Volksvertegenwoordiging in Vlaanderen in de overgang van Middeleeuwen naar Nieuwe Tijden (1384–1506) (Brussels, 1978), 113.

68 J. Dumolyn and W. Leloup, ‘The Zwin estuary: a medieval portuary network’, in J.A. Solórzano Telechea, B. Arízaga Bolumburu and M. Bochaca (eds.), Las sociedades portuarias de la Europa atlántica en la edad media (Logroño, 2016), 197–212.

69 J. Dumolyn, ‘The vengeance of the commune: sign systems of popular politics in medieval Bruges’, in H.R. Oliva Herrer et al. (eds.), La comunidad medieval como esfera publica (Seville, 2014), 251–89.

70 For examples of corporal punishment, fines, banishment, pilgrimages or enforced humility: M. Müller, ‘Het felle leven en het kalme gerecht. Misdaad en straf in vijftiende-eeuws Haarlem’, Pro Memorie, 15 (2013), 20–30.

71 Van Caenegem, Geschiedenis van het strafprocesrecht.

72 J. Morris, ‘Animal “ritual” killing; from remains to meanings’, in A. Pluskowski (ed.), The Ritual Killing and Burial of Animals. European Perspectives (Oakville, 2012), 13.

73 I. Strubbe and L. Voet, De chronologie van de middeleeuwen en de moderne tijden in de Nederlanden (Antwerp and Amsterdam, 1960), 537.

74 Grote Vastenavond was the last day of the so-called ‘Devil's week’ in which carnival was celebrated. H. Stalpaert, Van Vastenavond tot Pasen. Oudvlaamse volksgebruiken, historie en folklore (Heule, 1960), 8–9. Feast days called ‘carnival’ do not appear in the sources before the fifteenth century. A. Gurevich, ‘Bakhtin and his theory of carnival’, in J. Bremmer and H. Roodenburg (eds.), A Cultural History of Humour. From Antiquity to the Present Day (Cambridge, 1997), 54–60.

75 J. Dumolyn, Staatsvorming en vorstelijke ambtenaren in het graafschap Vlaanderen (1419–1477) (Antwerp, 2003), 41.

76 H. Liebersohn, The Return of the Gift: European History of a Global Idea (Cambridge, 2012). Specific to the Burgundian period: J.P. Ward, ‘Guillaume de Clugny, Guillaume de Bische and Jean Gros: mediators between Charles the Bold of Burgundy and the cities of Holland (1460–1477)’, Francia, 33 (2006), 69–99.

77 M. Mauss, ‘Essai sur le don: forme et raison de l’échange dans les sociétés archaïques’, L'année sociologique, 1 (1923–24), 30–186.

78 A. Bijsterveldt, Do Ut Des: Gift Giving, Memoria, and Conflict Management in the Medieval Low Countries (Hilversum, 2007), 29.

79 V. Groebner, Liquid Assets, Dangerous Gifts: Presents and Politics at the End of the Middle Ages (Philadelphia, 2002), 3.

80 C.M. Chattaway, ‘Looking a medieval gift horse in the mouth. The role of the giving of gift objects in the definition and maintenance of the power networks of Philip the Bold’, BMGN – Low Countries Historical Review, 114 (1999), 7.

81 Ibid., 4.

82 On the different forms of ‘courtliness’, see M. Damen, ‘Corrupt of hoofs gedrag? Geschenken en het politieke netwerk van een laatmiddeleeuwse Hollandse stad’, Tijdschrift voor sociale en economische geschiedenis, 2 (2005), 78.

83 A. Derville, ‘Les pots-de-vin dans le dernier tiers du XVe siècle (d'après les comptes de Lille et de Saint-Omer)’, in W.P. Blockmans (ed.), Het Algemene en de gewestelijke privilegiën van Maria van Bourgondië voor de Nederlanden: 1477 (Heule, 1985), 342–3.

84 M. Boone, ‘Dons et pots-de-vin, aspects de la sociabilité urbaine au bas moyen âge. Le cas gantois pendant la période bourguignonne’, Revue du Nord, 70 (1988), 471–87; A. Derville, ‘Pots-de-vin, cadeaux, racket, patronage: essai sur les mécanismes de décision dans l’État bourguignon’, Revue de Nord, 56 (1974), 341–64; J.H. Van Dale, ‘De oudste stadsrekening van Sluis’, Bijdragen tot de Oudheidkunde en Geschiedenis, inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanderen, 4 (1859), 5; W. Ryckbosch, Tussen Gavere en Cadzand. De Gentse stadsfinanciën op het einde van de middeleeuwen (1460–1495) (Ghent, 2007).

85 Groebner, Liquid Assets, 13.

86 A. Van Gennep, Les rites de passage. Étude systématique des rites (Paris, 1909), 54.

87 N. Zemon Davis, The Gift in Sixteenth-Century France (Oxford, 2000), 23, 27, 209.

88 M. Bloch, ‘The rise of dependent civilization and seignorial institutions’, in M.M. Postan (ed.), Cambridge Economic History of Europe, 10 vols. (Cambridge, 1966), vol. I, 274; F. Heal, ‘Food gifts, the household and the politics of exchange in early modern England’, Past & Present, 199 (2008), 51.

89 C. Bell, Ritual Theory. Ritual Practice (New York, 1992), 74.

90 R.J. Parmentier, Signs and Society. Further Studies in Semiotic Anthropology (Bloomington and Indianapolis, 2016).

91 Heal, ‘Food gifts’, 43–4.

92 I.J. De Meyer, Analectes médicaux ou recueil de faits qui ont rapport à l'art de guérir et qui se sont passés dans le ressort de la ville et du Franc de Bruges, 2 vols. (Bruges, 1851), vol. I, 121.

93 Vanhoutryve, De vishandel, 14–15.

94 When the presented porpoise was too small, an additional animal was purchased. Gilliodts-Van Severen, Inventaire des chartes, vol. IV, 434.

95 ARA/CdC, Registers 32212, fol. 4r.

96 A.B. Weiner, Inalienable Possessions. The Paradox of Keeping-While-Giving (Berkeley, 1992), 150.

97 Bruges, City Archives, Oud Archief 216, 1288, fol. 28r. The oldest city account dates from 1280. However, no porpoise is mentioned before 1288.

98 Werveke, H. Van, ‘“Hansa” in Vlaanderen en aangrenzende gebieden’, Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis, 90 (1953), 5–42Google Scholar; Wyffels, C., ‘De Vlaamse Hanze van Londen op het einde van de XIII eeuw’, Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis, 97 (1960), 5–30CrossRefGoogle Scholar.

99 Werveke, Hans Van, ‘Der flandrische Eigenhandel im Mittelalter’, Hansische Geschichtsblätter, 61 (1936), 7–24Google Scholar.

100 P. Stabel, J. Puttevils and J. Dumolyn, ‘Production, markets and socio-economic structures I: c. 1100 – c. 1320’, in A. Brown and J. Dumolyn (eds.), Medieval Bruges, c. 850–1550 (Cambridge and New York, 2018).

101 J.M. Murray, Bruges, Cradle of Capitalism, 1280–1390 (Cambridge, 2005), 34.

102 Wyffels, C., ‘Nieuwe gegevens betreffende een XIIIde eeuwse “democratische” stedelijke opstand: de Brugse “Moerlemaye” (1280–81)’, Bulletin de la Commission royale d'histoire, 132 (1966), 37–142CrossRefGoogle Scholar; J. Dumolyn and J. Haemers, ‘Reclaiming the common sphere of the city: the revival of the Bruges commune in the late thirteenth century’, in J.-P. Genet (ed.), La légitimité implicite au moyen âge (Rome, 2015), 161–88.

103 Sahlins, M.D., ‘Poor man, rich man, big-man, chief: political types in Melanesia and Polynesia’, Comparative Studies in Society and History, 5 (1963), 291–6CrossRefGoogle Scholar.

104 On the concept of ‘trust networks’ as ‘accumulation of commitment’, see Tilly, C., ‘Cities, states, and trust networks: chapter 1 of cities and states in world history’, Theory and Society, 39 (2010), 271–3CrossRefGoogle Scholar.

105 Steensel, A. van, ‘Giften aan vrienden en invloedrijken. Schenkgewoonten van de stad Haarlem gedurende de Bourgondische en Habsburgse periode’, Holland, Historisch Tijdschrift, 37 (2005), 19Google Scholar.

106 Tys, D. and Pieters, M., ‘Understanding a medieval fishing settlement along the southern northern sea: Walraversijde, c. 1200–1630’, in Abreu-Ferreira, D. and Sick, L. and Boston (eds.), Beyond the Catch: Fisheries of the North Atlantic, the North Sea and the Baltic, 900–1850 (Leiden and Boston, 2008), 95–105Google Scholar.

107 Clercq, W. De, Leloup, K. Dombrecht, J. Dumolyn, W. and Trachet, J., ‘Monnikerede: the rise and decline of a medieval port community in the Zwin estuary’, The Medieval Low Countries, 7 (2020), 97–130CrossRefGoogle Scholar.

108 Dillen, K., ‘A paradox of maritime access. Origins and consequences of subaltern relations in a medieval portuary system in Flanders: the case of Hoeke’, International Journal of Maritime History, 30 (2018), 405–21CrossRefGoogle Scholar.

109 On the scarcity of sources in maritime history and the need for an interdisciplinary approach, see A. Andrade, B. Arizaga, E. Aznar, M. Bochaca, L. Jean-Marie, M. Kowaleski, F. Laget, M. Limberger, J. Miranda, J. Solórzano and M. Tranchant, ‘Sociétés, mer et littoraux de l'Europe atlantique au moyen âge: enjeux, objets et méthodes de la recherche depuis les années 1990’, in Groupement d'intérêt scientifique d'histoire maritime (ed.), La maritimisation du monde de la préhistoire à nos jours: enjeux, objets et méthodes (Paris, 2016), 34.

110 Parmentier, R.J., ‘Semiotic approaches to meaning in material culture’, Semiotica, 116 (1997), 51Google Scholar.

111 Appadurai, ‘Commodities’, 4–11; Algazi, G., ‘Doing things with gifts’, in Algazi, G., Groebner, V. and Jussen, B. (eds.), Negotiating the Gift. Pre-Modern Figurations of Exchange (Göttingen, 2003), 13Google Scholar.

112 Sicking, L., Zeemacht en onmacht. Maritieme politiek in de Nederlanden 1488–1558 (Amsterdam, 1998), 74–5Google Scholar; Doehaerd, R., ‘La genèse d'une entreprise maritime: les pêcheurs de Wenduine au XVe siècle’, Contributions à l'histoire économique et sociale, 1 (1962), 7–38Google Scholar.