De term ‘kwetsbaarheid’ wordt vaak genoemd in recht en beleid om te verwijzen naar achtergestelde, gemarginaliseerde of uitgesloten mensen. Labels zoals ‘in een kwetsbare situatie’ zijn, onderdeel zijn van ‘een kwetsbare groep’ of gewoon ‘kwetsbaar zijn’ worden gebruikt door beleidsmakers, mensenrechtenactivisten en anderen wanneer zij proberen om onzekerheid, tegenspoed, lijden en onrecht aan te pakken. Waarom zijn we zo gefascineerd door deze term en de implicaties ervan? Welk doel en effect kan een expliciete verwijzing naar kwetsbaarheid hebben? Verbetert een focus op kwetsbaarheid daadwerkelijk de situatie van de meest achtergestelden en uitgeslotenen? Zo ja, hoe en onder welke omstandigheden?

Dit zijn slechts enkele vragen die mijn interesse hebben gewekt voor kwetsbaarheid en die tot dit onderzoek hebben geleid. Wetenschappers in de vakgebieden van de mensenrechten en het sociaal beleid verschillen van mening over de toegevoegde waarde van de kwetsbaarheidsnotie. Sommigen beargumenteren dat een focus op kwetsbaarheid een ‘transformatief potentieel’ heeft, omdat het ervoor zorgt dat beleid “gehoor geeftaan degenen die zijn achtergesteld, vernederd, uitgesloten of genegeerd” en zodoende bijdraagt aan substantiële gelijkheid. Anderen, daarentegen, suggereren dat een focus op kwetsbaarheid ook paternalistische en controlerende effecten kan hebben die contraproductief kunnen zijn voor substantiële gelijkheid. Dit roept de vraag op of, en in welke mate, de kwetsbaarheidsnotie in normatieve theorieën en een praktische beleidsfocus op kwetsbaarheid elkaar kunnen aanvullen of tegenspreken.

Om dit vraagstuk te doorgronden, richt deze studie zich op de kwetsbaarheidsfocus in bijstandsbeleid voor basisbehoeftes van niet-burgers van het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) in Khartoem, Soedan in 2017 – 2018.

Waarom de focus op niet-burgers? Niet-burgers worden meestal ingedeeld in categorieën zoals vluchtelingen, arbeidsmigranten, asielzoekenden of ongedocumenteerden. In het publieke discours impliceren sommige van deze categorieën (bijv. vluchtelingen) vaak een hogere mate aan kwetsbaarheid dan andere categorieën (bijv. arbeidsmigranten). Echter, omdat het in al deze gevallen niet-burgers betreft, ontbreekt voor alle categorieën een bepaalde mate aan bescherming die burgers wel hebben. Dit kan de kwetsbaarheid van niet-burgers vergroten voor risico's zoals armoede, uitbuiting en geweld.

Precies omdat niet-burgers niet de nationaliteit hebben van het land waarin zij verblijven, wordt deze kwetsbaarheid vaak niet (h)erkend en worden niet-burgers slechts terughoudend ondersteund.